Μία από τις τελευταίες αποστολές του Apollo στη Σελήνη μετέφερε σπόρους που αργότερα επέστρεψαν για να φυτευτούν στη Γη. Αλλά το πού κατέληξαν πολλά από αυτά τα διαστημικά φυτά είναι ένα μυστήριο και τώρα ξεκινάει το κυνήγι για τον εντοπισμό τους.
Σε μια γκρίζα πλαστική γλάστρα με φυτά σε ένα περβάζι παραθύρου κάπου στη νότια Αγγλία, ο διαχειριστής της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας (RAS) Ρίτσαρντ Ο’ Σάλιβαν, προσπαθεί να μεγαλώσει ένα αμερικανικό πλάτανο.
Όπως γνωρίζει οποιοσδήποτε έχει καλλιεργήσει ποτέ με επιτυχία ένα φυτό από σπόρο, αυτό αποτελεί από μόνο του επίτευγμα. Αλλά αυτό δεν είναι ένα συνηθισμένο δενδρύλλιο πλατάνου. Η προέλευσή του ανάγεται σε μια αποστολή στη Σελήνη το 1971, όταν ο αστροναύτης Στιούαρτ Ρούσα μετέφερε 500 σπόρους δέντρων στο διαστημόπλοιο Apollo 14. Τα δέντρα που αναπτύχθηκαν από αυτούς τους σπόρους έγιναν γνωστά ως «Δέντρα της Σελήνης». Αν υποθέσουμε ότι το φυτό συνεχίζει να ευδοκιμεί, το O’Sullivan’s θα είναι ένα σπάνιο «Δέντρο της Σελήνης» τρίτης γενιάς.
«Σαράντα σπόροι συλλέχθηκαν από ένα ώριμο δέντρο δεύτερης γενιάς που αναπτύσσεται σε έναν ιδιωτικό κήπο στην κεντρική Αγγλία», εξηγεί στο BBC Ο’ Σάλιβαν. «Αλλά μόνο τρεις από αυτούς τους σπόρους φύτρωσαν και έχω έναν από αυτούς, οπότε η πίεση είναι μεγάλη».
Η ιδέα της μεταφοράς σπόρων δέντρων στη Σελήνη έχει τις ρίζες της στην αρχή της καριέρας του Ρούσα τη δεκαετία του 1950, όταν εργαζόταν για τη δασική υπηρεσία των Ηνωμένων Πολιτειών. Όπως πολλοί από τους πρώτους αστροναύτες, ο Ρούσα ήταν ένας πραγματικός ήρωας δράσης. Προτού εκπαιδευτεί ως πιλότος στρατιωτικού αεροσκάφους, ανέλαβε μια ακόμη πιο επικίνδυνη δουλειά ως αλεξιπτωτιστής κατάσβεσης δασικών πυρκαγιών.
Το 1966, ο Ρούσα συμμετείχε στην πρώτη του διαστημική πτήση ως πιλότος μονάδας διοίκησης του Apollo 14. Αυτό σήμαινε ότι θα παρέμενε μόνος του σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, ενώ οι δύο συνάδελφοί του θα ταξίδευαν στη σεληνιακή επιφάνεια.
Ο Ρούσα επιλέχθηκε για την αποστολή από τον κυβερνήτη του, Άλαν Σέπαρντ, ο οποίος ήταν ο πρώτος Αμερικανός στο διάστημα. Ενώ ο Ρούσα άρχισε να εκπαιδεύεται για την αποστολή του, η δασική υπηρεσία τον ρώτησε αν θα μπορούσε να μεταφέρει μερικούς σπόρους στη Σελήνη ανάμεσα στα προσωπικά του αντικείμενα. Ο Ρούσα συμφώνησε και ένας γενετιστής της Δασικής Υπηρεσίας επέλεξε μια επιλογή πέντε ειδών: έλατο Douglas, πεύκο, κοκκινόξυλο, πλάτανο και λικιδάμβαρη.
Θα ήταν εύκολο να απορρίψει κανείς το έργο ως ένα διαφημιστικό κόλπο, αλλά το πρότζεκτ ήταν βασικά επιστημονικό. Πώς θα επηρέαζε ένα ταξίδι γύρω από τη Σελήνη την υγεία, τη βιωσιμότητα και τη μακροπρόθεσμη γενετική των σπόρων; Αυτή θα ήταν η πρώτη φορά που θα στέλνονταν σπόροι στο διάστημα, μια εξέλιξη σε σχέση με προηγούμενα πειράματα.
«Στέλνουμε σπόρους στο διάστημα από την εποχή πριν από την ίδρυση της NASA», λέει η Έμα Ντάουτι, παρουσιάστρια του podcast Gardeners of the Galaxy. «Όταν η Αμερική εκτόξευε γερμανικούς πυραύλους V2 τη δεκαετία του 1940, έστελνε σπόρους στο διάστημα μαζί με άλλα είδη οργανισμών, όπως έντομα, για να δοκιμάσει πώς το διαστημικό περιβάλλον και η ακτινοβολία επηρέαζαν τις μορφές ζωής», εξηγεί στο BBC.
«Δεν ξέραμε τίποτα για το τι θα συνέβαινε στη ζωή όταν έφευγε από την ατμόσφαιρα ή τι συνέβαινε στη μικροβαρύτητα. Έπρεπε να ξέρουμε αν η ζωή θα μπορούσε να επιβιώσει εκεί πάνω πριν στείλουμε οτιδήποτε» προσθέτει.
Στις 31 Ιανουαρίου 1971, το πλήρωμα του Apollo 14 – ο Σέπαρντ, ο Ρούσα και ο πιλότος της σεληνιακής προσεδάφισης Έντ Μίτσελ – εκτοξεύθηκε από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ με τον γιγαντιαίο πύραυλο Saturn V προς τη Σελήνη. Κατά τη διάρκεια δύο διελεύσεων, οι αστροναύτες συνέλεξαν περίπου 43 κιλά βράχου και χώματος. Ο Σέπαρντ πρόλαβε να παίξει και μια γρήγορη παρτίδα γκολφ. Εν τω μεταξύ, ο Ρούσα (και οι σπόροι) πέρασαν δύο ημέρες σε τροχιά, συντηρώντας τα συστήματα του διαστημικού σκάφους, διεξάγοντας πειράματα και λαμβάνοντας φωτογραφίες και παρατηρήσεις της σεληνιακής επιφάνειας.
Στις 9 Φεβρουαρίου 1971, το πλήρωμα του Apollo 14 επέστρεψε στη Γη. Οι περισσότεροι από τους σπόρους, εν τω μεταξύ, επιστράφηκαν στη δασική υπηρεσία, αν και οι Ρούσα και Μίτσελ κράτησαν μερικούς. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι επρόκειτο για ένα επιστημονικό πείραμα υπό την καθοδήγηση δύο κυβερνητικών οργανισμών των ΗΠΑ, κανείς δεν κράτησε ακριβή αρχεία για το πού ακριβώς κατέληξαν οι σπόροι ή πού φυτεύτηκαν τα δέντρα της Σελήνης που αναπτύχθηκαν από αυτούς.
«Η Δασική Υπηρεσία άρχισε να τα διασκορπίζει, κυρίως κατά τη διάρκεια της 220ετίας των Ηνωμένων Πολιτειών το 1976, και έτσι δόθηκαν ως δώρα», λέει στο BBC η κόρη του Ρούσα, Ρόζμαρι. «Όταν συναντώ αυθεντικά δέντρα της σελήνης, πολλά από αυτά έχουν φυτευτεί σε πρωτεύουσες πολιτειών, βοτανικούς κήπους και πάρκα, αλλά δεν υπήρχε επίσημη τεκμηρίωση απ’ όσο γνωρίζω».
Ορισμένα στάλθηκαν επίσης στο εξωτερικό, αν και δεν είναι σαφές πού ακριβώς. Είναι γνωστό ότι υπάρχουν τρία στη Βραζιλία, ενδεχομένως ένα στη Γαλλία και υπήρχε ο ισχυρισμός ότι 12 έως 15 διαστημικά δέντρα πρώτης γενιάς φυτεύτηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η Βασιλική Αστρονομική Εταιρεία έχει περάσει τον τελευταίο χρόνο προσπαθώντας να τα εντοπίσει, χωρίς επιτυχία.
«Το τελευταίο δέντρο, από όσο γνωρίζω, το φυτέψαμε με τον πατέρα μου στο Όστιν του Τέξας, στα τέλη της δεκαετίας του ’70», λέει η Ρούσα. «Ήταν ένας αμερικάνικος πλάτανος και ο ιδιοκτήτης του σπιτιού μου είπε ότι εξακολουθεί να μεγαλώνει».
Ο Ρούσα απεβίωσε το 1994 και η κόρη του ίδρυσε το Moon Tree Foundation για να κρατήσει ζωντανή την κληρονομιά του. Η NASA, μέσω των προσπαθειών του πλανητικού επιστήμονα Ντέιβ Γουίλιαμς, έχει δημοσιεύσει έναν κατάλογο με περισσότερα από 60 δέντρα πρώτης γενιάς που είναι ακόμη ζωντανά. Τα περισσότερα φαίνεται να βρίσκονται στις ΗΠΑ.
Από το Apollo 14 και μετά, έχουν γίνει δεκάδες παρόμοια -αν και πιο αυστηρά επιστημονικά- πειράματα με την αποστολή σπόρων και φυτών στο διάστημα. Σήμερα, οι αστροναύτες στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) τρώνε τακτικά σαλάτα που καλλιεργούνε στο σκάφος. Το 2016, 2 κιλά σπόροι ταξίδεψαν στον ISS με τον Βρετανό αστροναύτη Τιμ Πικ. Σύμφωνα με την RAS, «ενώ οι σπόροι αναπτύσσονταν πιο αργά και ήταν πιο ευαίσθητοι στη γήρανση, εξακολουθούσαν να είναι βιώσιμοι».
Η μελλοντική μακράς διάρκειας εξερεύνηση της Σελήνης και του Άρη εξαρτάται από τη δυνατότητα καλλιέργειας φρέσκων τροφίμων στο βαθύ διάστημα. Το γεγονός ότι τόσα πολλά δέντρα της σελήνης ευδοκιμούν, υποδηλώνει ότι οι σπόροι που μετέφερε ο Ρούσα στο Apollo 14, υπέστησαν λίγες αρνητικές επιπτώσεις.
Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την τελευταία αποστολή του Apollo και λιγότεροι από τους μισούς αστροναύτες του Απόλλων είναι ακόμα ζωντανοί. Αλλά η κληρονομιά τους ζει στα δέντρα.
ΠΗΓΗ: BBC
www.ertnews.gr
Εύη Τσιριγωτάκη