Η Ξανθούλα Ντακοβάνου, είναι ψυχαναλύτρια αλλά και επαγγελματίας μουσικός. Με καταγωγή από την Ήπειρο και τη Μακεδονία, με γιαγιά Ηπειρώτισσα που τραγουδούσε πολύ και με μητέρα που της κληροδότησε την υπέροχη φωνή της, αξιοποίησε στη δουλειά της όλες τις πτυχές της προσωπικότητάς της.
Γιατρός, τραγουδίστρια, συνθέτης και στιχουργός με διεθνή καλλιτεχνική πορεία, επηρεασμένη από την ελληνική παράδοση αλλά και τις μουσικές των Βαλκανίων και της Μεσογείου, ανέπτυξε τη δική της μέθοδο μουσικοθεραπείας: το Αναλυτικό Μουσικόδραμα. Διδάσκει φωνή και μουσικοθεραπεία στα Πανεπιστήμιο Σορβόννης Παρίσι 5 (Μάστερ Μουσικοθεραπείας), στο Ινστιτούτο Μουσικοθεραπείας της Ναντ στη Γαλλία και στο ΕΚΠΑ, και διευθύνει καλλιτεχνικά το μουσικό κομμάτι της εταιρίας «Μούσα» (Αθήνα).
Μητέρα δύο παιδιών, τα νανουρίζει με τις μουσικές του κόσμου που την ακολουθούν στην καθημερινότητά της. Η ιστορία της οικογένειάς της είναι φορτισμένη με οδυνηρές μετακινήσεις. Οι γονείς της, παιδιά πολιτικών προσφύγων, γεννήθηκαν στην Τασκένδη. Εκείνη γεννήθηκε στην Αθήνα, αλλά είναι σαν να κουβαλάει μέσα της όλες τις προηγούμενες γενιές και με τη μουσική της να συμφιλιώνει τους ξεριζωμούς τους.
Έζησε και σπούδασε 10 χρόνια στο Παρίσι, όπου έκανε το διδακτορικό της στο αντικείμενο «Μουσική και Ψυχανάλυση» (Πανεπιστήμιο Παρίσι 7) και δραστηριοποιήθηκε καλλιτεχνικά από το 2005 έως και σήμερα: τρεις δίσκοι ως δημιουργός, με τελευταίο τον Lamenta [οι δύο προηγούμενοι είναι το Gaϊtani (Naϊve,2010) και La Dame et laBarque (Quart de Lune,2015)], και άλλοι 13 δίσκοι ως καλεσμένη ερνηνεύτρια.
Κάθε χρόνο διοργανώνει το Διεθνές Φεστιβάλ Βαλκανικής Μουσικής που γίνεται τον Αύγουστο, στο Κεράσοβο (Αγία Παρασκευή) Κόνιτσας στην Ήπειρο.
Τι είναι το Lamenta και πώς δημιουργήθηκε;
Το Lamenta είναι ένας δίσκος εμπνευσμένος από το ηπειρώτικο μοιρολόι στην ευρύτερη μορφή του, που ταξιδεύει από την ηπειρώτικη παράδοση μέχρι την post-rock και τη world jazz, και ένα έργο σύγχρονου χορού.
Η μουσική του δίσκου ηχογραφήθηκε για το ομώνυμο έργο των Βέλγων χορογράφων Koen Augustijnen και Rosalba Torres Guerrero (Siamese Cie). Η συνεργασία μας με τον Koen ξεκίνησε στο Φεστιβάλ Κεράσοβο το 2018, όταν ήρθε να ερευνήσει την ελληνική παραδοσιακή μουσική με σκοπό να δουλέψει χορογραφικά πάνω στην Ελλάδα. Συναντώντας την ηπειρώτικη μουσική την ερωτεύτηκε κι αποφάσισε να δουλέψει πάνω σε αυτή.
Ταιριάξαμε, επειδή η δική μου μουσική έρευνα επικεντρώνεται ακριβώς πάνω στη σύνδεση της παράδοσης με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία. H καλλιτεχνική ταυτότητα του Φεστιβάλ Κεράσοβο είναι, άλλωστε, πάνω σε αυτό τον άξονα. Έκανα λοιπόν τη μουσική καλλιτεχνική διεύθυνση και τραγούδησα στο έργο,το οποίο και δισκογραφήθηκε.
Στον δίσκο Lamenta έχουμε την τιμή να συμμετέχουν εξαιρετικοί συντελεστές, με πρωταγωνιστές τον πανελληνίως αναγνωρισμένο δεξιοτέχνη της ηπειρώτικης μουσικής Νίκο Φιλιππίδη στο κλαρίνο και τον διεθνώς καταξιωμένο μουσικό της world jazz Magic Malik, συνεργάτη του Koen και της Rosalba, που μας ήρθε από το Παρίσι, στο φλάουτο και στη φωνή. Ένα πραγματικό θαύμα! Συμμετέχουν επίσης υπέροχοι μουσικοί, τόσο από τον χώρο της παραδοσιακής μουσικής (Ουρανία Λαμπροπούλου, Κώστας Φιλιππίδης, Λευκοθέα Φιλιππίδη, Αυγερινή Γάτση, Δημήτρης Μπρέντας, Στέφανος Φίλος, Αλέξανδρος Ριζόπουλος, Δημήτρης Κατσούλης και Θανάσης Τζίνας), όσο και της ελληνικής world jazz σκηνής, όπως οι Κλέων Αντωνίου και Αντώνης Μαράτος των Mode Plagal, ο Παναγιώτης Κατσικιώτης (Τσίκο) στα τύμπανα και ο Σόλης Μπαρκής στα κρουστά. Πραγματικά δυνατό casting!
Γιατί Lamenta; Τι σημαίνει και τι σχέση έχει ο τίτλος με το ηπειρώτικο μοιρολόι;
Η λέξη Lamenta είναι ένα είδος εσπεράντο, βγαίνει από το ιταλικό lamento που χρησιμοποιείται συχνά στην όπερα και υποδηλώνει ένα φωνητικό θρηνητικό άσμα. Ήταν μια ιδέα του Koen για να καταστήσει το θέμα του έργου, που έχει να κάνει με το πένθος και την απώλεια, εύκολα κατανοητό στο ευρωπαϊκό κοινό. Το Lamenta είναι, λοιπόν, ένα θρηνητικό τραγούδι-έργο σύγχρονου χορού που εμπνέεται από το ηπειρώτικο μοιρολόι.
Γιατί ο σημερινός άνθρωπος να ακούσει μουσική που εμπνέεται από το ηπειρώτικο μοιρολόι; Οι κοινωνικές συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές.
Η Ήπειρος είναι μια κοινωνία που τις τελευταίες εκατονταετίες γνώρισε τον πόλεμο, την ξενιτιά, τον ξεριζωμό. Η μουσική της, τόσο η φωνητική όσο και η οργανική, εμπεριέχει αυτόν τον πόνο και καταφέρνει να εκφράσει το ατομικό δράμα και να το κάνει συλλογικό.
Η ηπειρώτικη πολυφωνία είναι έτσι δομημένη, ώστε κάθε φορά ένας ‘παρτής’-τραγουδιστής εκφράζει το συναίσθημά του, ενώ πολλοί ‘ισοκράτες’ τον στηρίζουν. Είναι ένα είδος μουσικοθεραπείας και ταυτόχρονα κοινωνιοθεραπείας.
Στο Lamenta διαλέξαμε να επικεντρωθούμε στο μοιρολόι με την ευρύτερη έννοιά του, δηλαδή όχι μόνο στα θρηνητικά τραγούδια που αναφέρονται στον φυσικό θάνατο αλλά και στα τραγούδια του «ζωντανού ξεχωρισμού» όπως λέμε στην Ήπειρο, όπως τα τραγούδια της ξενιτιάς. Πραγματευόμαστε, δηλαδή το πένθος, και την ψυχική απώλεια αναξαρτήτως αιτίας.
Θεωρώ ότι, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία της πανδημίας, όλοι μας έχουμε έρθει αντιμέτωποι με απώλειες, μικρές ή μεγάλες. Κάποιοι έχουν χάσει αγαπημένους ανθρώπους. Άλλοι έχουν χάσει την εργασία τους, τις συνήθεις συνθήκες διαβίωσης και κοινωνικότητάς τους, την ελευθερία τους, τις συνευρέσεις τους, και όλοι έχουμε χάσει το γλέντι και την κάθαρση που μας προσφέρει η μουσική και ο χορός. Η καλλιτεχνική μας άποψη, όπως εκφράζεται στο έργο, δεν είναι να παραμείνουμε στο θρήνο αλλά να χρησιμοποιήσουμε το μοιρολόι με την ευρύτερή του έννοια για να πενθήσουμε ο καθένας τις δικές του προσωπικές απώλειες ώστε να μπορέσουμε να επανέλθουμε με πάθος στη ζωή! Ο δίσκος άλλωστε τελειώνει με 15 καταιγιστικά λεπτά παθιασμένου ροκ με αυτοσχεδιασμούς world jazz, που στη χορογραφία ερμηνεύονται εκστατικά! Είναι η επιστροφή στη ζωή και η στιγμιαία «νίκη» του ανθρώπου πάνω στο πεπερασμένο του θανάτου, που συμβαίνει κατά το γλέντι και το μοίρασμα που ζούμε μέσω της μουσικής και του χορού.
Τι είναι αυτό που σας δένει με την παραδοσιακή μουσική της Ηπείρου- εκτός από την καταγωγή σας; Γιατί θέλετε να φέρετε το παραδοσιακό τραγούδι στη σύγχρονη ζωή;
Για εμένα προσωπικά το παραδοσιακό τραγούδι ήταν ένας τρόπος να «ριζώσω» πάλι σε μια γη απ’ όπου η γενιά μου ξεριζώθηκε, γιατί οι παππούδες μου ήταν πολιτικοί πρόσφυγες κι έφυγαν από τη Βόρεια Ελλάδα μετά τον Εμφύλιο. Κυρίως, όμως, το απολαμβάνω! Υπάρχει τεράστιος πλούτος στην παραδοσιακή μουσική και υλικό για νέα δημιουργία.
Το τραγούδι γενικά είναι ένας πολύ δυνατός τρόπος συναισθηματικής έκφρασης και η μουσική είναι η κατεξοχήν τέχνη του μοιράσματος. Τραγουδώντας, μοιραζόμαστε με τους άλλους αυθεντικά κι ανεμπόδιστα τον ψυχισμό μας. κι όταν τραγουδάμε όλοι μαζί -πράγμα που συμβαίνει στην ηπειρώτικη πολυφωνία- είμαστε εκεί ο ένας για τον άλλο.
Γιατί να φέρουμε την παράδοση στη σύγχρονη ζωή; Μα γιατί είναι η πολιτιστική κληρονομιά μας και με βάση αυτή μπορούμε να δημιουργήσουμε με αυθεντικότητα, χωρίς απομιμήσεις! Είναι θέμα πολιτιστικής ταυτότητας.
Θεωρείτε ότι η επαφή με το παραδοσιακό τραγούδι, με την παράδοσή γενικότερα, είναι σημαντική για τον ψυχισμό μας; Είναι σημαντικό να ξέρουμε από πού προερχόμαστε;
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την πολιτιστική κληρονομιά μας για να έχουμε δημιουργικό παρόν και μέλλον. Στη Δύση, οι λαοί πήραν την πολιτιστική τους κληρονομιά και την εξέλιξαν. Στο επίπεδο της μουσικής, πήραν την παραδοσιακή τους μουσική, από τον μεσαίωνα κι έπειτα, την έκαναν πολυφωνική, ακολούθησε η αρμονία και φτάσαμε στη γέννηση αριστουργηματικών μορφών μουσικής, όπως η όπερα ή οι συμφωνίες. Αυτά δεν έγιναν από τη μια μέρα στην άλλη, έγιναν επειδή οι λαοί αυτοί αργά και με συνέπεια συνέχισαν να εξελίσσουν την πολιτιστική τους παράδοση.
Παρατηρώ με λύπη ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένα χάσμα στην εξέλιξη της μουσικής πολιτιστικής παράδοσης (για να μην πω της γενικότερης πολιτιστικής κληρονομιάς μας), που κατά τη γνώμη μου οφείλεται στα 400 χρόνια οθωμανικής κατάκτησης, το οποίο ακόμα δεν έχει γεφυρωθεί στο νεότερο ελληνικό κράτος.
Συντάσσομαι με τον Καστοριάδη, που υποστηρίζει ότι δεν γνωρίζουμε, ουσιαστικά, από που προερχόμαστε: ο μέσος Έλληνας δεν γνωρίζει τον πολιτιστικό πλούτο της Αρχαίας Ελλάδας, πόσο μάλλον του Βυζαντίου που έχει συνδεθεί στο μυαλό μας σχεδόν αποκλειστικά με τον χριστιανισμό. Αυτό δημιουργεί ζήτημα πολιτιστικής ταυτότητας στον Νεοέλληνα, με αποτέλεσμα να μη μπορούμε να δημιουργήσουμε αυθεντικά. Θεωρώ ότι πολλοί Έλληνες δημιουργοί, καλλιτέχνες αλλά και επιστήμονες, συχνά μπλοκάρουν τη διαδικασία της δημιουργίας τους ακριβώς λόγω της πάσχουσας πολιτιστικής ταυτότητάς μας, που μας κάνει συνεχώς να πρέπει να αναφερόμαστε στον τάδε Άγγλο, Γάλλο ή Αμερικανό «ειδικό».
Στον τομέα της μουσικής, θεωρώ ότι για πολλά χρόνια στην Ελλάδα βασικά προσπαθούσαμε να μιμηθούμε τη Δύση, χωρίς να αξιοποιούμε τις δικές μας υπέροχες πολιτιστικές καταβολές! Έτσι, όμως, παράγονται απομιμήσεις.
Όταν σπούδαζα στο Παρίσι, η επιβλέπουσα καθηγήτρια του διδακτορικού μου Sophie de Mijolla-Mellor έδιωχνε από την ερευνητική της ομάδα όποιον δεν μπορούσε να υποστηρίξει τη δική του, αυθεντική άποψη! Το εκτίμησα αφάνταστα. Όταν ήρθα σε επιστημονική ημερίδα το 2012 στην Αθήνα για να παρουσιάσω το θεραπευτικό πρωτόκολλο «Αναλυτικό Μουσικόδραμα» που έχω δημιουργήσει, έμεινα έκπληκτη ακούγοντας στο τέλος της παρουσίασης από το κοινό την ερώτηση «ποιανού Γάλλου είναι αυτή η μέθοδος». Τι κρίμα, να πρέπει συνεχώς στη χώρα μας η καινοτομία και η δημιουργία να έρχεται απ’ έξω!
Τέλος, στον τομέα της μουσικής και όσον αφορά στις δικές μου συνθέσεις, οι οποίες είναι σύγχρονες δημιουργίες με βάση τις μουσικές παραδόσεις της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Μεσογείου, βρίσκομαι συχνά τον τελευταίο καιρό αντιμέτωπη με το φαινόμενο να έχουν… μεγαλύτερη απήχηση στο εξωτερικό από ό,τι στην Ελλάδα ! Χαρακτηριστικά, ο δίσκος μου Lamenta έχει αποσπάσει εξαιρετικές κριτικές από τη Le Monde, Τélérama κ.α. στη Γαλλία κι έχει διακριθεί σε διεθνή charts (2ο στο Balkan World Music Chart για το έτος 2021, 6ο στο Transglobal World Music Chart για τον μήνα Ιανουάριο 2022 κ.α.). Ελπίζω να έχω τη χαρά να εκτιμηθεί αναλόγως και στην Ελλάδα!
Τι νέο ετοιμάζετε καλλιτεχνικά;
Η νέα μου δουλειά ονομάζεται «Ασμα Ασμάτων» και είναι ένα σύγχρονο βυζαντινό ορατόριο. Έχω μελοποιήσει το γνωστό κείμενο στα αρχαία ελληνικά ελληνιστικής περιόδου. Το έργο παίχτηκε το καλοκαίρι του 2021 στα πλαίσια του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», σε χορογραφία Ταξιάρχη Βασιλάκου, σκηνοθεσία Ελευθερίας Κόμη και ενορχηστρώσεις Ουρανίας Λαμπροπούλου. Οι συντελεστές είναι όλοι υπέροχοι ! Πρόκειται για το νέο, αγαπημένο μου δισκογραφικό project.
www.ertnews.gr
Έφη Ζέρβα
image}