ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα
Πολλοί κριτικοί και αναγνώστες αναρωτήθηκαν γιατί άφησα να περάσουν τόσα χρόνια σιωπής από το πρώτο μυθιστόρημά μου που εκδόθηκε στην Εστία το 1994 μέχρι τον Ταχυδρόμο, το 2018. Η απάντηση είναι απλή, αλλά όχι αυτονόητη: αυτά τα χρόνια της δημόσιας σιωπής δεν ήταν άκαρπα. Είχαν μιαν εσωτερική αναμέτρηση με τη γραφή και πολλή δουλειά με τη γλώσσα. Το Άτακτο αίμα γράφτηκε εξ ολοκλήρου στη διάρκεια της απουσίας μου από την εκδοτική δραστηριότητα και συνεπώς προηγήθηκε του Ταχυδρόμου. Όταν αυτό το τελευταίο βιβλίο ολοκληρώθηκε, έκρινα ότι θα έπρεπε να προηγηθεί και να δοθεί στο αναγνωστικό κοινό, μολονότι μεταγενέστερο, για λόγους που δεν είναι της στιγμής να αναλύσω εδώ. Το Άτακτο αίμα αντιστεκόταν ακόμα στη δοκιμασία της γλώσσας, έπρεπε να περιμένει υπομονετικά να ανασυνταχθεί με αλλεπάλληλες γραφές, ώσπου να θεωρηθεί έτοιμο να αντιμετωπίσει το φως.
Αν ο Ταχυδρόμος συστήνεται με την απλότητα του λόγου του, το Άτακτο αίμα θεμελιώνεται πάνω σε μια γλώσσα που εμπνέεται από το κρητικό ιδιόλεκτο του 19ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ού. Τολμώ να πω ότι είναι ένα βιβλίο που ενηλικιώθηκε με μια εμμονική αναπροσαρμογή της γλώσσας και συνεπώς μέσα από συνεχείς αναδομήσεις. Κάθε θέμα απαιτεί τη δική του γλώσσα και το δικό του ύφος. Και εδώ το θέμα ήταν απαιτητικό: η τελευταία επανάσταση των Κρητών εναντίον των Τούρκων, στο τέλος του 19ου αιώνα, δηλαδή σε μια εποχή που ένα μέρος της Ελλάδας ήταν ήδη ελεύθερο – έχει σημασία αυτό. Δύο οικογένειες αναμιγνύονται στα γεγονότα, αλλά υπάρχουν και περιφερειακοί χαρακτήρες που συγκρατούν την πλοκή.
Από αυτή και μόνο την παραδοχή, ότι δηλαδή η δράση τοποθετείται σχεδόν δύο αιώνες πριν, πολλοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν το βιβλίο ως ιστορικό. Από μια άποψη, έχουν δίκιο. Αλλά δεν νομίζω ότι κινείται στους δρόμους που μας έχουν διδάξει τα ιστορικά μυθιστορήματα, αυτά δηλαδή που εμβαθύνουν στη δράση γνωστών χαρακτήρων από την Ιστορία, χωρίς να μπορούν να μετακινηθούν προς την μυθοπλασία. Το βάθρο του Άτακτου αίματος είναι η μυθοπλασία, η οποία όμως εκτυλίσσεται υπό την σκιά του εθνικού χρόνου και των βασικών γεγονότων που τον διατύπωσαν. Πέρα από την επίσημη αναφορά στον ιστορικό χρόνο, αυτό που με ενδιέφερε ήταν η ιδιωτική πρόσληψη των γεγονότων την ώρα που γίνονται, η ψυχοσύνθεση των ηρώων που δεν έχουν καμία πραγματική και ιστορική ταυτότητα, η επίδραση των συμβεβηκότων αυτών στο πεπρωμένο των χαρακτήρων.
Συνηθίζω να λέω ότι ένα μυθιστόρημα είναι το πεπρωμένο των ηρώων που δημιουργεί η μυθοπλασία. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο προσπαθεί ο συγγραφέας να «γεννήσει» ένα σύμπαν που θα μπορούσε να είναι πραγματικό, αν δεν ήταν επινοημένο. Η μίμηση του Αριστοτέλη θα είχε πολλά να μας πει επ’ αυτού, η μίμηση όχι ως απομίμηση ή αντιγραφή της πραγματικότητας, αλλά ως δημιουργική και στοχαστική επεξεργασία πεπρωμένων που ανασυνθέτουν ελεύθερα την ύπαρξη. Αναφέρομαι στον Αριστοτέλη γιατί γνωρίζουμε ότι η μίμηση του Πλάτωνα ήταν αναπαραγωγή ιδεατών δεδομένων, ενώ ο Αριστοτέλης καινοτομεί και εισάγει την παραγωγή νέων μορφών για να εξηγήσει τον κόσμο, καταργώντας το μοντέλο από το οποίο ο ιδεαλισμός ήταν εξαρτημένος. Αυτή είναι και η διαφορά ανάμεσα στο ιστορικό μυθιστόρημα και την μυθοπλασία, η οποία με ελευθερία πλάθει νέα σημεία φυγής προς το όνειρο, για να προσεγγίσει με την φαντασία την ανθρώπινη κατάσταση και να χειριστεί δραματουργικά τις κλωστές που κινούν τους ήρωες. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει οι φλέβες των ηρώων να αντέξουν το αίμα των ονείρων, αλλιώς το ανύπαρκτο δεν θα έχει σφυγμό!
Άτακτο αίμα, λοιπόν! Είναι όλες οι σκιές που συμπράττουν για να δημιουργηθεί μια ιστορία με θυσίες για την ελευθερία, έρωτες, όνειρα, διαψεύσεις, μίση και λάθη, να μελετηθεί η ανθρώπινη ψυχή και να χαραχθεί ο αιώνιος χρόνος της γενεαλογίας του αίματος, όπως τον θέλει η Κρήτη: να νικά τον θάνατο!
Γιώργος Παπαδάκης
Το μυθιστόρημα του Γιώργου Παπαδάκη Άτακτο αίμα κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις της Εστίας (σελ.: 672, τιμή: €16,00).
Ο Γιώργος Ν. Παπαδάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1959. Σπούδασε Θεολογία, Φιλοσοφία και Ιστορία της Τέχνης στo Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο Ανθρωπιστικών Σπουδών του Στρασβούργου, από το οποίο έλαβε τον τίτλο του Διδάκτορα Φιλοσοφίας το 1987. Έχει ειδικευθεί στη μεσαιωνική τέχνη και στην τέχνη της πρώιμης Αναγέννησης. Δίδαξε επί 24 συνεχή χρόνια στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών και από το 2017 είναι Διευθυντής σχολείου στην Αθήνα.
Έργα του:
Ο Ταχυδρόμος, μυθιστόρημα, Εστία 2018, Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2019.
Η πρώιμη Αναγέννηση στην Ιταλική ζωγραφική, μελέτη, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα, 2015.
Μικρή ιστορία του φωτός στη θρησκευτική τέχνη του Βυζαντίου και της Δύσης – το φως και το σώμα, μονογραφία, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 2014.
Ο Ιούλιος δεν έχει τύψεις, ποιητική συλλογή, Δωδώνη, 1999.
Ιστορία μιας ανοχύρωτης νιότης, μυθιστόρημα, Εστία 1994.
www.ertnews.gr
Μαρία Σφυρόερα