Δύο από τα εμβόλια κατά της νόσου COVID-19 που χορηγούνται ήδη ανά τον κόσμο, βασίζονται στην τεχνολογία mRNA. Πρόκειται για το εμβόλιο της BioNTech/Pfizer και το εμβόλιο της αμερικανικής ModeRNA.
Η διαδικασία ανάπτυξης των εμβολίων αυτού του τύπου έγινε ταχύτατα συγκριτικά με τα παραδοσιακά εμβόλια, καθώς μέσα σε λίγες εβδομάδες οι επιστήμονες αλληλούχησαν το γονιδίωμα του ιού SARS-CoV-2, σχεδίασαν και υπέβαλαν σε κλινικές δοκιμές τα πρώτα από αυτά.
Αυτό που είναι επίσης εντυπωσιακό είναι ότι πριν την έλευση της πανδημίας, δεν είχε αδειοδοτηθεί κανένα mRNA φάρμακο ή εμβόλιο στον κόσμο για χρήση σε ανθρώπους. Ωστόσο, η ιδέα πίσω από αυτή την τεχνολογία δεν είναι καινούρια. Ήδη από τη δεκαετία του 1980 είχε εκφραστεί η αισιοδοξία ότι τα εμβόλια mRNA θα μπορούσαν να αποτρέψουν ή και να αντιμετωπίσουν σειρά ασθενειών.
Σήμερα, καθώς συνεχίζεται ο εμβολιασμός ανά τον κόσμο, η αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητά τους δείχνει πώς το messenger RNA μπορεί να προσφέρει μια νέα προσέγγιση στην κατασκευή φαρμάκων.
Στο εγγύς μέλλον, οι ερευνητές πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να αναπτυχθούν εμβόλια mRNA κατά του έρπητα και της ελονοσίας, πιο αποτελεσματικά εμβόλια γρίπης και, εάν το μικρόβιο της covid-19 συνεχίσει να μεταλλάσσεται, και νέες εκδόσεις των εμβολίων κατά του κορονοϊού. Αλλά οι ερευνητές βλέπουν και πέρα από τα εμβόλια. Πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία θα επιτρέψει διορθώσεις γονιδίων για καρκίνο, δρεπανοκυτταρική νόσο και ίσως ακόμη και για τον ιό HIV.
Τέλειος συγχρονισμός
Οι επιστήμονες στη Moderna, μπόρεσαν να σχεδιάσουν ένα εμβόλιο μέσα σε 48 ώρες, 11 ημέρες πριν ακόμη οι ΗΠΑ καταγράψουν το πρώτο τους κρούσμα. Μέσα σε έξι εβδομάδες, η Moderna είχε κατεψυγμένες δόσεις έτοιμες για δοκιμές σε ζώα.
Ωστόσο, αρχικά, τα εμβόλια δεν ήταν ο στόχος τους. Κατά την ίδρυση της εταιρείας το 2010, οι ηγέτες της σχεδίαζαν να χρησιμοποιήσουν RNA για να αντικαταστήσουν τις ενέσιμες πρωτεΐνες που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της φαρμακευτικής βιοτεχνολογίας, παράγοντας ουσιαστικά φάρμακα μέσα στα κύτταρα του ασθενούς από ένα σχεδιάγραμμα RNA. «Θέλαμε να δούμε αν μπορούμε να μετατρέψουμε τον άνθρωπο σε βιοαντιδραστήρα», λέει ο Νουμπάρ Αφεγιάν, συνιδρυτής και πρόεδρος της εταιρείας.
Εάν η απάντηση ήταν καταφατική, η εταιρεία θα μπορούσε εύκολα να ονομάσει 20, 30 ή ακόμη και 40 φάρμακα που αξίζει να αντικατασταθούν. Ωστόσο οι ερευνητές της Moderna προσπάθησαν να βρουν τον τρόπο με τον οποίον θα στείλουν το messenger RNA στα σωστά κύτταρα, χωρίς πολλές παρενέργειες. Διαπίστωσαν ότι η χορήγηση επαναλαμβανόμενων δόσεων, η οποία θα ήταν απαραίτητη για την αντικατάσταση κλασικών φαρμάκων, αποτελούσε πρόβλημα. «Είδαμε ότι την πρώτη φορά λειτουργούσε καλά, τη δεύτερη φορά λιγότερο, και την τρίτη φορά ακόμη λιγότερο», λέει ο Αφεγιάν. «Αυτό ήταν ένα πρόβλημα».
Η εταιρεία αποφάσισε να αλλάξει πλεύση. Τι είδους φάρμακο θα μπορούσε να χορηγήσουν μόνο μια φορά το οποίο όμως θα είχε μεγάλο αντίκτυπο; Η απάντηση ήταν προφανής: ένα εμβόλιο.
Η στροφή στα εμβόλια είχε και ένα μειονέκτημα για τη Moderna. Ο Άντριου Λο, καθηγητής στο Εργαστήριο Χρηματοοικονομικής Μηχανικής του MIT, λέει ότι η παραγωγή των περισσότερων εμβολίων δεν είναι προσοδοφόρα. Ο λόγος είναι ότι πολλά εμβόλια πωλούνται για «ένα κλάσμα της οικονομικής τους αξίας». Οι κυβερνήσεις θα πληρώσουν 100.000 δολάρια για ένα φάρμακο για τον καρκίνο που προσθέτει ένα μήνα στη ζωή ενός ατόμου, αλλά θέλουν να πληρώσουν μόνο 5 δολάρια για ένα εμβόλιο που μπορεί να προστατεύσει από μια μολυσματική ασθένεια για πάντα, λέει ο Λο. Ο ερευνητής υπολόγισε ότι τα προγράμματα εμβολίων για αναδυόμενες απειλές όπως ο Zika ή ο Ebola, όπου τα κρούσματα έρχονται και φεύγουν, θα αποφέρουν κατά μέσο όρο απόδοση -66%. «Το οικονομικό μοντέλο για τα εμβόλια είναι προβληματικό», λέει.
Από την άλλη πλευρά, τα εμβόλια είναι πιο προβλέψιμα. Όταν η ομάδα του Λο ανέλυσε χιλιάδες κλινικές δοκιμές, διαπίστωσε ότι τα προγράμματα εμβολίων είναι συχνά πετυχημένα. Περίπου το 40% των υποψηφίων εμβολίων σε δοκιμές αποτελεσματικότητας, που ονομάζονται κλινικές δοκιμές φάσης 2, αποδείχτηκαν επιτυχημένα, ποσοστό 10 φορές υψηλότερο από αυτό των καρκινικών φαρμάκων.
Τα εμβόλια mRNA είναι καλύτερα; Ναι, λένε οι επιστήμονες. Είναι αποτελεσματικά κατά περίπου 95% και προκαλούν λιγότερες παρενέργειες.
Τον Μάρτιο του 2020, οι σκεπτικιστές έλεγαν ότι το messenger RNA εξακολουθεί να είναι μια μη αποδεδειγμένη τεχνολογία. Τα εμβόλια των Moderna και BioNTech αποδείχθηκαν αποτελεσματικά τον Δεκέμβριο και εγκρίθηκαν τον ίδιο μήνα στις ΗΠΑ. Αλλά η ταχύτητα δεν οφειλόταν μόνο στη νέα τεχνολογία. Ένας άλλος λόγος ήταν ο επιπολασμός της λοίμωξης. Επειδή τόσοι πολλοί άνθρωποι μολύνονταν με την covid-19, οι επιστήμονες μπόρεσαν να συγκεντρώσουν στοιχεία πολύ γρήγορα.
Πέρα από τα εμβόλια
Μετά τα εμβόλια κατά της covid-19, ορισμένοι ερευνητές αναμένουν ότι η Moderna και η BioNTech θα επιστρέψουν στην αρχική τους έρευνα για την εύρεση θεραπειών πιο συμβατικών παθήσεων όπως καρδιακές προσβολές, καρκίνος ή σπάνιες κληρονομικές ασθένειες.
«Αν και υπάρχουν πολλές πιθανές θεραπευτικές εφαρμογές για συνθετικό mRNA, στην πράξη, το πρόβλημα της παροχής επαρκών ποσοτήτων mRNA στο σωστό σημείο στο σώμα, θα είναι μια τεράστια και πιθανώς ανυπέρβλητη πρόκληση στις περισσότερες περιπτώσεις», λέει ο Λουίτζι Γουόρεν, επιχειρηματίας βιοτεχνολογίας του οποίου η έρευνα αποτέλεσε τον πυρήνα της Moderna.
Υπάρχει μια άλλη εφαρμογή, ωστόσο, όπου η σύντομη έκθεση στο messenger RNA θα μπορούσε να έχει αποτελέσματα που διαρκούν χρόνια, ή ακόμα και για μια ζωή.
Στα τέλη του 2019, πριν από την έλευση της πανδημίας, τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ και το Ίδρυμα Bill και Melinda Gates ανακοίνωσαν ότι θα ξοδέψουν 200 εκατομμύρια δολάρια για την ανάπτυξη προσιτών γονιδιακών θεραπειών για χρήση στην υποσαχάρια Αφρική. Κορυφαίοι στόχοι ο ιός HIV και η δρεπανοκυτταρική νόσος, δυο ασθένειες που είναι ευρέως διαδεδομένες σε εκείνη την περιοχή.
Αυτή τη στιγμή, η γονιδιακή θεραπεία είναι πολύπλοκη και δαπανηρή. Από το 2017, αρκετοί τύποι έχουν εγκριθεί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη. Μια θεραπεία για τύφλωση, στην οποία οι ιοί μεταφέρουν ένα νέο γονίδιο στον αμφιβληστροειδή, κοστίζει 425.000 δολάρια ανά μάτι.
Το startup Intellia Therapeutics δοκιμάζει μια θεραπεία που συσκευάζει το CRISPR σε RNA και στη συνέχεια σε ένα νανοσωματίδιο, με το οποίο ελπίζει να θεραπεύσει μια επώδυνη κληρονομική ηπατική νόσο. Ο στόχος είναι να εμφανιστεί το μοριακό ψαλίδι γονιδίων στα κύτταρα ενός ατόμου, να αποκόψει το πρόβλημα του γονιδίου και στη συνέχεια να εξαφανιστεί. Η εταιρεία δοκίμασε το φάρμακο σε έναν ασθενή για πρώτη φορά το 2020.
ΠΗΓΗ: MIT Technology Review
www.ertnews.gr
Εύη Τσιριγωτάκη