- Γράφει ο ΝΙΚΟΣ ΛΑΓΚΑΔΙΝΟΣ
Κανείς δεν φανταζόταν ότι η χρονιά τούτη θα ήταν σημαδεμένη από τόση στεναχώρια, αγωνία και φόβο για την επόμενη μέρα και πολύ περισσότερο ότι η κανονική ζωή θα γινόταν κατά το κοινώς λεγόμενο… μπάχαλο! Ο καταραμένος covid-19 έφερε τα πάνω-κάτω όχι μονάχα στη χώρα μας αλλά σε όλη την ανθρωπότητα. Ο θάνατος μπήκε στην ημερήσια διάταξη παντού. Όλοι μετρούν κρούσματα και θανάτους κάθε μέρα.
Πάντοτε ήταν ξεχωριστά τα έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδας σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Από τη Ρόδο μέχρι την Κέρκυρα και από την Κρήτη μέχρι τη Θράκη, κάθε γωνιά της Ελλάδας περίμενε το Πάσχα με το δικό της μοναδικό τρόπο. Έθιμα και παραδόσεις ζωντάνευαν στην πλουσιότερη, σε λαογραφικές εκδηλώσεις, γιορτή της χριστιανοσύνης.
Φέτος όμως, όλοι σιώπησαν, τίποτε δεν έγινε. Δεν κάηκε το ομοίωμα του Ιούδα, δεν έγινε η περιφορά του Επιταφίου, δεν παρακολουθήσαμε τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας… Πολλά δεν έγιναν, αφού σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού υπάκουσε στις εντολές των επιστημόνων και της πολιτείας που ζήτησαν να ξεχάσουμε όσα ξέραμε για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε και να περάσουμε τη μπόρα της επιδημίας χωρίς απώλειες. Δεν μπορώ να ξέρω όμως αν απόψε, στην Ανάσταση θα μείνουν όλοι σταθεροί και υπάκουοι πολίτες.
Στη Λιβαδειά, λόγου χάρη, το πιο χαρακτηριστικό έθιμο της πόλης, είναι το γνωστό «Πάσχα της Λιβαδειάς», με τους νέους να συμμετέχουν στο έθιμο του «λάκκου». Μετά την Ανάσταση και πριν ξημερώσει οι κάτοικοι ετοιμάζουν την φωτιά. Ένας, κάνοντας το σταυρό του, βάζει φωτιά στο σωρό με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με ραντίσματα νερού και συχνό χτύπημα με ένα μακρύ ξύλο, η θράκα είναι έτοιμη για να ψηθούν τα αρνιά. Το γλέντι διαρκεί μέχρι το απόγευμα και συμπληρώνεται με τη συμμετοχή παραδοσιακών χορευτικών συγκροτημάτων και την καύση πυροτεχνημάτων. Ωραίο θα ήταν, αλλά δεν πρέπει να γίνει.
Στο Λεωνίδιο, το πιο εντυπωσιακό έθιμο της περιοχής είναι, όταν το βράδυ της Ανάστασης γεμίζει ο ουρανός από φωτεινά «αερόστατα», τα οποία ανυψώνονται από τους πιστούς κάθε ενορίας. Όμορφο θέαμα, φαντασμαγορικό, αλλά δεν πρέπει να γίνει.
Στην Καλαμάτα, αναβιώνει ένα έθιμο, που πηγάζει από τους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821, ο διαγωνισμός των «μπουλουκιών». Οι διαγωνιζόμενοι με παραδοσιακές ενδυμασίες και οπλισμένοι με σαΐτες, δηλαδή με χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι, επιδίδονται σε σαϊτοπόλεμο, στο γήπεδο του Μεσσηνιακού με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου. Αυτό ειδικά όχι μόνο δεν πρέπει να γίνει αλλά καλό θα ήταν να απαγορευτεί, διότι κάθε χρόνο η τοπική κοινωνία θρηνεί τα θύματα του ανόητου σαϊτοπόλεμου.
Στην Κύθνο, το πιο επιβλητικό έθιμο του νησιού είναι αυτό της «Κούνιας». Την Κυριακή του Πάσχα, στην πλατεία του νησιού, στήνεται μία κούνια, στην οποία κουνιούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές. Αυτός ή αυτή που θα κουνήσει κάποιον, δεσμεύεται ενώπιον Θεού και ανθρώπων για γάμο. Το βράδυ του Μ.Σαββάτου επικρατεί το έθιμο του «συχώριου», δηλαδή όλοι όσοι έχουν πεθαμένους συγγενείς φέρνουν στην εκκλησία ψητά, κρασί και ψωμί, τα οποία έχει «διαβάσει» ο παπάς και τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού. Κι εδώ δεν πρέπει να στηθεί κούνια στην πλατεία της Κύθνου και οι νέοι ας περιμένουν άλλες καλύτερες μέρες. Ο δε παπάς να κλείσει την εκκλησία.
Όμορφες στιγμές ζούσε κάθε χρόνο η Σύρος βιώνοντας με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως τις μέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Άνω Σύρο ξεκινούν από τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστών, οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων, από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και τη Μητρόπολη της Μεταμορφώσεως. Κατά την περιφορά τους συναντώνται στην κεντρική πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση. Είναι βέβαια ότι κι εδώ θα επικρατήσει η λογική.
Θα μπορούσα ν’ αναφέρω κι άλλα παραδείγματα με τα τοπικά έθιμα και τις συνήθειες των Ελλήνων. Ο εορτασμός της Ανάστασης έχει παντού ιδιαιτερότητες, όπως στην Πάρο, στη Νάξο, στην Πάτμο, στη Ρόδο, στην Κω, στη Χίο όπου ο ρουκετοπόλεμος με τις ρουκέτες που εκτοξεύονται στον ουρανό του Βροντάδου το βράδυ της Ανάστασης είναι θέαμα φαντασμαγορικό.
Στα Επτάνησα επίσης οι μέρες αυτές του Πάσχα γίνονταν ομορφότερες με τα τοπικά έθιμα. Στην Κέρκυρα, την Μ.Παρασκευή ξεκινούσε από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο, ο Επιβλητικός Επιτάφιος. Μέχρι της 9.30 το βράδυ, από κάθε εκκλησία έβγαινε ο Επιτάφιος με την απαραίτητη μπάντα της ενορίας, τις χορωδίες, τους πιστούς. Τελευταίος έβγαινε ο επιτάφιος της Μητρόπολης. Στις 9 το πρωί γινόταν η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα, καθώς το 1574 οι Βενετσιάνοι απαγόρευσαν στους ορθοδόξους την περιφορά του την Μ.Παρασκευή, και από τότε οι Κερκυραίοι πραγματοποιούν την περιφορά μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου. Είναι η πιο παλιά και πιο κατανυκτική Λιτανεία που βγαίνει σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό από την σιτοδεία.
Στις 11 το πρωί του Μ. Σαββάτου ο κόσμος περιμένει την πρώτη Ανάσταση. Μόλις τέλειωνε η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούσαν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία (μπότηδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στο χωρίον του Ευαγγελίου «Συ δε Κύριε Ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως».
Ένα άλλο Κερκυραϊκό Πασχαλινό έθιμο που αναβιώνει είναι το «Μαστέλο» (βαρέλι). Στην «Pinia» και κάτω από την Μεταλλική Κουκουνάρα που κρέμεται ασάλευτη μαζεύονται οι Φακίνοι, οι αχθοφόροι της πόλης, οι Πινιαδώροι, οι οποίοι τοποθετούσαν στη μέση του πεζοδρομίου ένα ξύλινο βαρέλι. Το στόλιζαν με μυρτιές και βέρντε, του έβαζαν νερό και αυτοί σκορπισμένοι στο γύρο χώρο, παρακαλούσαν τους περαστικούς, που αυτή την ώρα ήταν πάρα πολλοί, να ρίξουν νομίσματα για ευχές στο νερό. Όταν πλησίαζε η ώρα της πρώτης Ανάστασης, οι Πηνιαδώροι σκορπισμένοι στην περιοχή της Πιάτσας κυνηγούσαν να βρουν κάποιον να τον ρίξουν στο βαρέλι. Αυτός μουσκίδι έβρεχε τον κόσμο γύρω του, ενώ περνούσαν οι μπάντες μας, παίζοντας το αλέγκρο μαρς «Μη φοβάστε Γραικοί». Στο τέλος έβγαινε ο βρεγμένος με γέλια και χαρές και έπαιρνε τα χρήματα που είχε το βαρέλι.
Το βράδυ του Μ. Σαββάτου γίνεται η Ανάσταση στην Άνω Πλατεία. Όλα τα παράθυρα των γύρω σπιτιών είναι ανοιχτά με κεράκια αναμμένα. Τα παράθυρα των μεγάλων εξαώροφων σπιτιών, μαζί με το καταπληκτικό θέμα των χιλιάδων κεριών και των πιστών που παρακολουθούν την τελετή της Ανάστασης στη μεγαλύτερη πλατεία της Ελλάδας, συνθέτουν μία μεγαλειώδη εικόνα. Η Αναστάσιμος Ακολουθία συνεχίζεται στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής. Την Κυριακή του Πάσχα κάθε εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τους Επιταφίους, βγάζει την Ανάσταση με φιλαρμονικές, σχολεία, προσκόπους και χορωδίες.
Στη Ζάκυνθο, η κατανυκτική ατμόσφαιρα και οι ιδιαιτερότητες του «Ζακυνθινού Πάσχα» με τα ιδιόμορφα «αντέτια» (έθιμα) το κάνουν να είναι ξεχωριστό. Το μεσημέρι της Μ.Παρασκευής, πλήθος πιστών συμμετέχει στην περιφορά του Εσταυρωμένου που διασχίζει όλη την πόλη. Στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Νικολάου των Ξένων, η περιφορά του Επιταφίου, σύμφωνα με παμπάλαιο τοπικό έθιμο, γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες του Μ.Σαββάτου, ενώ με την ανατολή του ηλίου, ο Δεσπότης σηκώνει την Ανάσταση. Με το πρώτο χτύπημα της καμπάνας, ο Δεσπότης αφήνει ελεύθερα άσπρα περιστέρια ενώ από το καμπαναριό πετάνε στο δρόμο πήλινα δοχεία, όπως και όλοι οι κάτοικοι του νησιού από τα παράθυρά τους.
Όμορφα όλα αυτά αλλά φέτος ας ζήσουν οι πολίτες με τις αναμνήσεις αλλοτινών χρόνων, προσμένοντας καλύτερες μέρες όπου δεν θα εμφιλοχωρεί οποιοσδήποτε φόβος.