Κλείνοντας ουσιαστικά η δεύτερη εβδομάδα «αυτοπεριορισμού» στο σπίτι για την προστασία τη δική μας, των οικείων μας αλλά και του κοινωνικού συνόλου, προκύπτουν συνεχώς απορίες από μία κατηγορία πληθυσμού που θα έπρεπε να διάγει μία σαφώς λιγότερο αγχωτική περίοδο: στις εγκύους και στις μητέρες που θηλάζουν τα παιδιά τους. Η Δρ. Αγγελική Αντωνάκου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Μαιευτικής στο Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος και Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ψυχοπροφυλακτικής Εταιρείας, παρουσιάζει για το ert.gr τις τελευταίες οδηγίες που έχουν δημοσιευτεί σχετικά με αυτούς τους πληθυσμούς από τους Διεθνείς Επιστημονικούς Φορείς.
Οι επιστημονικοί φορείς, οι διεθνείς οργανώσεις υγείας και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επικαιροποιούν συνεχώς τις οδηγίες που εκδίδουν για τη Δημόσια Υγεία και την προστασία των ευπαθών ομάδων πληθυσμού. Σημειώνεται ότι καθώς αυτός ο ιός είναι ένας νέος ιός (το πρώτο περιστατικό καταγράφηκε στην Κίνα στις 31-12-2019), τα επιστημονικά δεδομένα είναι πολύ λίγα και συνεπώς οι οδηγίες αυτές αφορούν σε ό,τι έως σήμερα είναι δημοσιευμένο στη διεθνή βιβλιογραφία.
-Πώς μεταδίδεται ο ιός SARS-COVID-19;
Με τα έως σήμερα δεδομένα, ο ιός SARS-COVID-19 φαίνεται να μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων από τη μύτη ή από το στόμα ατόμου που ήδη νοσεί, όταν αυτό φτερνιστεί ή βήξει. Τέτοιου είδους σταγονίδια αιωρούνται, σε μικρότερη απόσταση, κατά την ομιλία ή και την απλή εκπνοή. Η επιμόλυνση μπορεί να γίνει άμεσα όταν ένα άτομο έρθει σε επαφή με αυτά τα σταγονίδια ή και έμμεσα όταν ένα άτομο έρθει σε επαφή με επιφάνειες που έχουν επιμολυνθεί από αυτά τα σταγονίδια και στη συνέχεια αγγίξει το πρόσωπο, τα μάτια, τη μύτη, το στόμα του.
-Είναι μία έγκυος γυναίκα περισσότερο ευάλωτη στο να νοσήσει από τον ιό SARS-COVID-19;
Αυτή τη στιγμή δεν γνωρίζουμε εάν μία έγκυος γυναίκα είναι περισσότερο ή λιγότερο ευάλωτη στο να νοσήσει από τον ιό COVID-19. Σύμφωνα με το CDC των Ηνωμένων Πολιτειών (Centers for Disease Control and Prevention), με τους ιούς της ίδιας οικογένειας με το COVID-19 και άλλες ιογενείς αναπνευστικές λοιμώξεις, όπως η γρίπη, οι εγκυμονούσες είχαν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρής παθολογίας. Είναι πάντα σημαντικό για τις εγκύους να προστατεύονται από ασθένειες.
Σύμφωνα με τις οδηγίες του Βασιλικού Κολλεγίου Μαιευτήρων-Γυναικολόγων (RCOG) που δημοσιεύθηκαν στις 18-3-2020, σε συνεργασία με το Βασιλικό Κολλέγιο Μαιών (RCM), και τα Βασιλικά Κολλέγια Παιδιάτρων και Αναισθησιολόγων (RCPCH & RCOA), οι περισσότερες εγκυμονούσες που θα νοσήσουν θα έχουν ήπια έως μέτρια συμπτωματολογία ανάλογη με τα συνήθη συμπτώματα μίας ιογενούς λοίμωξης/μίας γρίπης. Άλλα συμπτώματα είναι: βήχας, πυρετός και δυσκολία στην αναπνοή. Τα βαριά συμπτώματα όπως πνευμονία και σοβαρού βαθμού υποξία εμφανίζονται συνήθως σε ηλικιωμένους και ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς με άλλα υποκείμενα νοσήματα όπως σακχαρώδης διαβήτης, καρκίνος ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια.
-Πώς μπορεί να προστατευθεί μία έγκυος γυναίκα από το να νοσήσει από τον ιό SARS-COVID-19;
Μία έγκυος οφείλει να ακολουθεί τις οδηγίες που έχουν δοθεί για την προστασία του γενικού πληθυσμού. Συνοπτικά από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO 2020) συστήνεται:
- Σχολαστικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό για τουλάχιστον 20 δευτερόλεπτα.
- Να αποφεύγει να αγγίζει το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια της. Γενικώς να αποφεύγει να αγγίζει το πρόσωπό της.
- Σε περίπτωση βήχα ή φτερνίσματος να χρησιμοποιεί τον αγκώνα της και το όποιο χαρτομάντιλο χρησιμοποιείται να πετιέται άμεσα στον κάδο των απορριμμάτων.
- Να αποφεύγει την κοινωνική συνεύρεση με άτομα που δεν γνωρίζει εάν ή όχι είναι υγιή. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η μετάδοση του ιού μπορεί να γίνει και από άτομα που δεν έχουν καμία συμπτωματολογία.
- Ειδικά την περίοδο που διανύουμε, οι εγκυμονούσες συστήνεται να μένουν σπίτι τους και να έρχονται σε επαφή μόνο με τα απολύτως απαραίτητα άτομα και αυτό λαμβάνοντας όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις, όπως έχουν ανακοινωθεί και από το Υπουργείο Υγείας της χώρας μας.
Εάν μία έγκυος αρχίσει να νιώθει συμπτώματα της νόσου, όπως πυρετό, βήχα ή συμπτώματα απλού κρυολογήματος, οφείλει άμεσα να επικοινωνήσει τηλεφωνικά με τον ιατρό ή τη μαία της, και, ανάλογα με τις οδηγίες τους, να επικοινωνήσει με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ). Δεν συστήνεται η μετάβαση σε νοσοκομειακή μονάδα χωρίς προηγούμενη τηλεφωνική επικοινωνία με τους αρμοδίους.
Κάθε έγκυος πρέπει να θυμάται ότι η ανάπαυση, η καλή ενυδάτωση και η ισορροπημένη διατροφή ενισχύει σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα και συνεπώς συμβάλλει στη διατήρηση της καλής υγείας.
-Μπορεί ο ιός SARS-COVID-19 να μεταδοθεί διαπλακουντιακά στο έμβρυο από μία έγκυο που νοσεί;
Με τα σημερινά δεδομένα, δεν φαίνεται να μεταδίδεται ο ιός διαπλακουντιακά στη διάρκεια της κύησης. Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Lancet και αφορούσε εννέα εγκυμονούσες σε νοσοκομείο της Wouhan, στην Κίνα (Chen et al 2020), οι οποίες όλες γέννησαν με καισαρική τομή και στις έξι από αυτές ελήφθησαν δείγματα από αμνιακό υγρό, αίμα από τον ομφάλιο, φαρυγγικό επίχρισμα από το νεογνό και δείγμα από μητρικό γάλα, δεν ανευρέθηκε ο ιός σε κανένα από τα ανωτέρω δείγματα. Όλες οι εγκυμονούσες επιμολύνθηκαν στο τέλος της κύησής τους. Δεν γνωρίζουμε ακόμη τι μπορεί να συμβεί σε εγκυμονούσες που επιμολύνονται στο πρώτο ή δεύτερο τρίμηνο της κύησης. Στο σημείο αυτό να σημειωθεί, ότι οι συγγραφείς του παραπάνω άρθρου τονίζουν ότι η ένδειξη για καισαρική τομή στις συγκεκριμένες περιπτώσεις αφορούσε αίτια όπως προεκλαμψία, προηγηθείσα καισαρική τομή και εμβρυική δυσχέρεια. Αναφέρουν ωστόσο, ότι οι κλινικοί οδηγήθηκαν σε αυτήν την επιλογή και από την ανησυχία τους για τυχόν μετάδοση του ιού στη διάρκεια του τοκετού. Κάτι που ωστόσο δεν επεξηγούν περισσότερο. Μάλιστα σημειώνουν ότι δεν έλαβαν δείγμα από τον κόλπο των γυναικών για να δουν αν εκεί ανευρίσκεται ο ιός ώστε να έχουμε μία ένδειξη για τυχόν ύπαρξη κινδύνου μετάδοσης του ιού στη διάρκεια του κολπικού τοκετού. Όλα τα νεογνά ήταν υγιή και γεννήθηκαν σε πολύ καλή κατάσταση. Σε μία μόνο περίπτωση, 36 ώρες μετά τον τοκετό, ένα νεογνό βρέθηκε θετικό στον ιό, χωρίς ωστόσο να δίνονται περισσότερες πληροφορίες.
Στις 18-3-2020 δημοσιεύθηκε ακόμη ένα άρθρο που αφορά σε 38 εγκυμονούσες στην Κίνα που νόσησαν από τον ιό. Σε καμία από τις περιπτώσεις αυτές δεν μεταδόθηκε ο ιός διαπλακουντιακά στο έμβρυο. Μάλιστα στη μελέτη αυτή λήφθηκαν σε κάποιες περιπτώσεις και δείγματα από τον πλακούντα των γυναικών, τα οποία εξετάστηκαν (με real time-PCR για SARS-CoV-2) και ήταν αρνητικά (Schwartz 2020). Σε μία ακόμη δημοσίευση για δύο περιστατικά εγκύων που νόσησαν στη διάρκεια της επιδημίας στη Wuhan, επίσης δεν ανευρέθηκε o ιός ούτε στον πλακούντα ούτε σε φαρυγγικά επιχρίσματα των νεογνών που γεννήθηκαν (Fan et al. 2020).
Όπως προαναφέρθηκε, οι πληροφορίες και οι επιστημονικές μελέτες που έχουν γίνει έως σήμερα είναι ελάχιστες και γι΄αυτό θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή ως προς τις οδηγίες αλλά και τις κλινικές αποφάσεις. Το RCOG (2020), αναφορικά με τον τρόπο τοκετού γυναικών που νοσούν από SARS-COVID-19, δεδομένου του μικρού αριθμού των περιστατικών στην παγκόσμια βιβλιογραφία (μόνο οι μελέτες που αφορούν στην Κίνα έχουν δημοσιευθεί) συστήνει τη χρήση συνεχούς καρδιοτοκογραφικής παρακολούθησης στη διάρκεια του τοκετού, ο τοκετός να πραγματοποιείται σε οργανωμένο νοσοκομειακό περιβάλλον και να αποφεύγεται η χρήση πισίνας τοκετού, λόγω αδυναμίας λήψης μέτρων προστασίας του υγειονομικού προσωπικού. Σε σχέση με τη χρήση της επισκληριδίου αναισθησίας, οι οδηγίες αναφέρουν ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ασφάλεια, ενώ συστήνουν να αποφεύγεται η χρήση γενικής αναισθησίας. Ο γνώμονας των επιστημόνων υγείας οφείλει να είναι το καλώς έχειν, τόσο της μητέρας, όσο και του νεογνού, και η οποιαδήποτε απόφαση πρέπει να λαμβάνεται από κοινού ύστερα από αναλυτική και πλήρη ενημέρωση των μελλοντικών γονέων για όλα τα έως σήμερα δεδομένα, σεβόμενοι τις επιθυμίες και τις πεποιθήσεις τους. Πάντως, οι οδηγίες του RCOG αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι με τα έως σήμερα δεδομένα, η κλινική απόφαση για τον τρόπο μαίευσης δεν πρέπει να επηρεάζεται από τη συνύπαρξη της νόσου. Η μόνη υποσημείωση αφορά στη δυνατότητα υποβοήθησης του δευτέρου σταδίου του τοκετού σε περιπτώσεις που η έγκυος που νοσεί δείξει σημεία υποξίας ή κόπωσης.
Σε σχέση με τη μαιευτική φροντίδα που πρέπει να παρέχεται σε εγκυμονούσες με ύποπτα συμπτώματα ή διαγνωσμένη νόσο από τον ιό SARS-COVID-19, ο Π.Ο.Υ. (WHO 2020) προτρέπει:
- όλους τους παρόχους φροντίδας να συμπεριφέρονται με σεβασμό και αξιοπρέπεια στις γυναίκες,
- να επιτρέπεται η παρουσία του συντρόφου στη διάρκεια του τοκετού,
- να υπάρχει ικανοποιητική επικοινωνία και ενημέρωση προς το ζευγάρι,
- να υπάρχει η δυνατότητα χρήσης των απαραίτητων τεχνικών αναλγησίας,
- να υπάρχει η δυνατότητα κινητοποίησης των γυναικών που βρίσκονται σε τοκετό και επιλογής της επιθυμητής στάσης τοκετού.
Το γεγονός ότι μπορεί μια γυναίκα να έχει επιμολυνθεί από τον ιό SARS-COVID-19 δεν θα πρέπει να της στερεί τη δυνατότητα να έχει μια ευχάριστη και ασφαλή εμπειρία τοκετού. Οι μαίες και οι υπόλοιποι επιστήμονες υγείας που θα παραβρίσκονται στον τοκετό οφείλουν να λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα αυτοπροστασίας και μείωσης του κινδύνου μετάδοσης του ιού στους ίδιους αλλά και στους γύρω τους.
Ειδικά, για τον ενδεδειγμένο τρόπο τοκετού, οι οδηγίες του Π.Ο.Υ. είναι ξεκάθαρες, θα πρέπει η απόφαση για διενέργεια καισαρικής τομής να βασίζεται σε απόλυτες ιατρικές/μαιευτικές ενδείξεις. Η απόφαση συνεπώς θα πρέπει να εξατομικεύεται ανάλογα με την κλινική εικόνα της επιτόκου και τις όποιες μαιευτικές ενδείξεις.
-Είναι ασφαλές μία μητέρα που νοσεί από τον ιό SARS-COVID-19 να θηλάσει το παιδί της;
Μία μητέρα που ούτως ή άλλως θηλάζει το παιδί της και κάποια στιγμή εμφανίζει συμπτώματα της νόσου από τον ιό SARS-COVID-19, το πιο πιθανό είναι ότι και το παιδί της θα έχει ήδη επιμολυνθεί. Συστήνεται να εφαρμόζει όλα τα μέτρα προφύλαξης μετάδοσης του ιού και να συνεχίσει να θηλάζει. Μάλιστα, η Ιταλική Νεογνολογική Εταιρεία (SIN 2020) αναφέρει ότι είναι πιθανό, αν και δεν έχει ακόμη αποδειχθεί, ότι στα θηλάζοντα βρέφη μπορεί να περάσουν αντισώματα ειδικά για τον ιό SARS-COVID-19 μέσα σε λίγες ημέρες από την επιμόλυνση, διαφοροποιώντας έτσι την κλινική εκδήλωση της βρεφικής λοίμωξης.
Αναφορικά με την ασφάλεια του θηλασμού στην περίπτωση που μια γυναίκα γεννά το νεογνό της ενώ νοσεί από τον ιό, υπάρχει διχογνωμία στην διεθνή επιστημονική κοινότητα. Η πολιτική που προτείνεται από τα δημοσιευμένα άρθρα που προέρχονται από την Κίνα συστήνει απομόνωση της μητέρας και του νεογνού για 14 ημέρες. Το Αμερικανικό CDC (2020) αναφέρει ότι η επιλογή της απομόνωσης της μητέρας από το νεογνό της θα πρέπει να είναι η πρώτη επιλογή. Σημειώνει ωστόσο, ότι θα πρέπει η απόφαση να λαμβάνεται μετά από πλήρη ενημέρωση της οικογένειας για τα οφέλη και τους κινδύνους αυτής της επιλογής.
Αντίθετα, οι οδηγίες του Βασιλικού Κολλεγίου Μαιευτήρων-Γυναικολόγων (RCOG), αναφέρουν ότι μια τέτοια απόφαση δεν πρέπει να λαμβάνεται εύκολα καθώς ο χωρισμός της μητέρας από το νεογνό της για 14 ημέρες μπορεί να επιφέρει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία και στην εγκατάσταση του θηλασμού. Εάν το νεογνό είναι υγιές, προτείνουν η μητέρα και το νεογνό να είναι μαζί. Σημειώνουν ωστόσο, ότι η απόφαση πρέπει να λαμβάνεται ανάλογα με την κλινική εικόνα της μητέρας και του νεογνού, ύστερα από ανάλυση των κινδύνων και των ωφελειών κάθε επιλογής στην οικογένεια και πάντα σε συνεργασία με τους νεογνολόγους.
Αναφορικά με το μητρικό γάλα, τόσο οι οδηγίες από το RCOG (2020) όσο και από την Ιταλική Νεογνολογική Εταιρεία, που υιοθετήθηκαν από το Σωματείο Ευρωπαϊκών Νεογνολογικών & Περιγεννητικών Εταιρειών (Union European Neonatal & Perinatal Societies) (2020), όσο και οι οδηγίες από την Unicef (2020) και τον Π.Ο.Υ. (2020) σημειώνουν ότι έως σήμερα δεν υπάρχουν δεδομένα ότι ανευρίσκεται ο ιός στο μητρικό γάλα. Μάλιστα σε πολύ μικρό αριθμό δειγμάτων μητρικού γάλακτος που εξετάστηκαν στην Κίνα, δεν ανευρέθη ο ιός (Chen et al 2020). Οι παραπάνω οργανισμοί προτρέπουν τις γυναίκες που το επιθυμούν να θηλάσουν τα νεογνά τους λαμβάνοντας ωστόσο αυστηρά μέτρα υγιεινής και προφύλαξης. Τις ίδιες οδηγίες υιοθετεί και το Αμερικανικό CDC (2020) σε περίπτωση που η γυναίκα επιλέξει να θηλάσει το νεογνό/ βρέφος της. Τα μέτρα προστασία περιλαμβάνουν:
- σχολαστικό πλύσιμο των χεριών πριν αγγίζουν το μαστό ή το νεογνό τους,
- προφύλαξη με μάσκα στη διάρκεια του θηλασμού,
- πολύ καλό καθαρισμό/ απολύμανση επιφανειών που αγγίζουν,
- αποφυγή ασπασμών στο νεογνό τους- ιδιαίτερα στο κεφάλι/ πρόσωπο/ χέρια του.
Μάλιστα, ο Π.Ο.Υ. (2020) συστήνει ότι εάν μία μητέρα νιώθει πολύ καταβεβλημένη για να θηλάσει το νεογνό της, θα πρέπει να υποστηρίζεται από το μαιευτικό προσωπικό να αντλεί το γάλα της, τηρώντας όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας, και αυτό να δίνεται στο νεογνό της ή να χρησιμοποιείται γάλα από τράπεζα γάλακτος όπου είναι εφικτό. Μητέρες που αρχικά δεν θήλασαν τα νεογνά τους μπορούν με την κατάλληλη μαιευτική καθοδήγηση να θηλάσουν τα βρέφη τους στη συνέχεια, εάν το επιθυμούν.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι όλος ο πληθυσμός αλλά και οι εγκυμονούσες και οι θηλάζουσες μητέρες οφείλουν να ακολουθούν τις οδηγίες που αναφέρονται από τις επίσημες κρατικές δομές και τους παγκόσμιους επιστημονικούς φορείς. Είναι μία ιδιαίτερη περίοδος που χρήζει υπομονής, προσοχής αλλά και αισιοδοξίας. Τα νέα τόσο για τις εγκύους όσο και για τα βρέφη είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικά από όλον τον κόσμο και γι΄ αυτό δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να κυριαρχήσει το αίσθημα του φόβου. Η εγκυμοσύνη είναι μία χαρμόσυνη περίοδος στη ζωή κάθε οικογένειας και ως τέτοια πρέπει να την αντιμετωπίζουν και οι επαγγελματίες υγείας. Πέρα, λοιπόν, από τη συμμόρφωση με τις ορθές οδηγίες προφύλαξης από τον ιό SARS-COVID-19, θα πρέπει οι οικογένειες των εγκύων και νέων μητέρων να τις υποστηρίξουν ψυχολογικά, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους και το αίσθημα ασφάλειας, τόσο με τα λόγια όσο και με τη συμπεριφορά τους.
Βιβλιογραφία
– Chen H, Guo J, Wang C, Luo F, Yu X, Zhang W, Li J, Zhao D, Xu D, Gong Q, Liao J, Yang H, Hou W, Zhang Y. Clinical characteristics and intrauterine vertical transmission potential of COVID-19 infection in nine pregnant women: a retrospective review of medical records. Lancet. 2020 Mar 7;395(10226):809-815. doi: 10.1016/S0140-6736(20)30360-3. Epub 2020 Feb 12.
– David A. Schwartz (2020) An Analysis of 38 Pregnant Women with COVID-19, Their Newborn Infants, and Maternal-Fetal Transmission of SARS-CoV-2: Maternal Coronavirus Infections and Pregnancy Outcomes. Archives of Pathology & Laboratory Medicine In-Press.
– Fan C, Lei D, Fang C, Li C, Wang M, Liu Y, Bao Y, Sun Y, Huang J, Guo Y, Yu Y, Wang S. Perinatal Transmission of COVID-19 Associated SARS-CoV-2: Should We Worry? Clin Infect Dis. 2020 Mar 17. pii: ciaa226. doi: 10.1093/cid/ciaa226. [Epub ahead of print]
– Italian Society of Neonatology (SIN) BREASTFEEDING and SARS-CoV-2 INFECTION (Coronavirus Disease 2019 – COVID-19)- 28/2/2020
www.ert.gr
Τζένη Χαραλαμπίδου