Πώς μπορεί κανείς να μποϊκοτάρει τον σπουδαίο ρωσικό πολιτισμό, τη λογοτεχνία, τη μουσική, το μπαλέτο, το θέατρο ή τον κινηματογράφο, και αυτή ακριβώς είναι η «ευρωπαϊκή σύσταση» που ισχύει από την αρχή της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης. Ευτυχώς, υπάρχουν και ψύχραιμα κεφάλια, όπως, για παράδειγμα, εκείνα στο 75ο Φεστιβάλ του Λοκάρνο της Ελβετίας αυτό το καλοκαίρι, όπου έκανε παγκόσμια πρεμιέρα η τελευταία ταινία «Παραμύθι» του κορυφαίου Ρώσου συγγραφέα Αλεξάντερ Σοκούροφ, σε απομονωμένα και κάπως ντροπαλά «άλματα» από τις τρέχουσες ευρωπαϊκές πολιτικές για το θέμα αυτό, χάρη στις οποίες ο Σοκούροφ, παρά το μποϊκοτάζ, είχε συναντήσεις με το κοινό σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στο 28ο Φεστιβάλ Πρωτότυπου Κινηματογράφου του Βελιγραδίου, αυτός ο συγγραφέας, σκηνοθέτης, παραγωγός, αλλά και διευθυντής φωτογραφίας, μοντέρ, ιστορικός της εκπαίδευσης και θεωρητικός του κινηματογράφου, δημιουργός ταινιών όπως: «Φωνή ενός μοναχικού ανθρώπου», «Μέρες έκλειψης», «Μητέρα και γιος», «Πατέρας και γιος», μια τριλογία για τους ισχυρούς του 20ού αιώνα, αποτελούμενη από τον «Μολώχ» για τον Χίτλερ, τον «Ταύρο» για τον Λένιν και τον «Ήλιο» για τον αυτοκράτορα Χιροχίτο, την «Αλεξάνδρα», τη «Ρωσική Κιβωτός, τον «Φάουστ», τη «Γαλλοφωνία», του απονεμήθηκε πανηγυρικά ένα βραβείο για το έργο ζωής του, για το οποίο ο Σοκούροφ είναι πολύ ευγνώμων.
Το κοινό θα δει απόψε στην αίθουσα MTS το «Παραμύθι» του Σοκούροφ. Είναι κρίμα κανείς να παραλείψει να δει αυτή τη ταινία, γιατί πρόκειται για ένα έργο με τη μορφή ενός μεγάλου κινηματογραφικού πειράματος, στο οποίο αναμειγνύονται και συγκρούονται πρωτότυπα αρχειακά υλικά, δημιουργώντας μαζί μια ιστορία για τον χαμένο χρόνο και τον πόνο των φαντασμάτων, για έναν αναβληθέντα ή ανολοκλήρωτο πόλεμο και την αναπόφευκτη τιμωρία, τουλάχιστον στον άλλο κόσμο. Και δεν υπάρχει ακόμα τελική θεία κρίση ή θεία τιμωρία. Πρόκειται λοιπόν για ένα φαντασμαγορικό θέαμα που δεν μοιάζει με καμία ταινία που έχουμε ήδη δει και που δεν ταιριάζει σε κανέναν κανόνα. Η δράση λαμβάνει χώρα στη μετά θάνατον ζωή, στο καθαρτήριο, όπου βασικές μορφές της όχι πολύ παλιάς ευρωπαϊκής ιστορίας όπως Χίτλερ, Στάλιν, Μουσολίνι και Τσώρτσιλ, μιλούν για τον κομμουνισμό, την αθεΐα, τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες, για το γεγονός ότι «το χορτάρι πρέπει να κοπεί μέχρι τη ρίζα του» – Στάλιν, για το να μεθάμε μαζί -Τσώρτσιλ, για τις γυναίκες – Χίτλερ, για τις κόρες – Τσώρτσιλ, για τη γοητεία που ασκεί ο Λένιν – Μουσολίνι και πάνω από όλα αυτά κρέμεται το ερώτημα αν όλα αυτά έχουν τελειώσει και αν ξεχνάμε πολύ γρήγορα όλα όσα θυσιάστηκαν. Στο όνομα τίνος;
Η ταινία «Το παραμύθι» είναι σαν μια μεγάλη συμφωνία του πόνου της ανθρωπότητας και αυτός ο πόνος είναι συνεχώς παρών σε όλους μας και σε εσάς προσωπικά, το ξέρουμε από τις προηγούμενες ταινίες σας, αλλά αυτό ήταν και το κίνητρο για να γυρίσετε μια τέτοια ταινία;
Ο πιο δυσάρεστος πόνος στην ανθρώπινη ζωή μας είναι ότι δεν βγάζουμε συμπεράσματα από ιστορικές εμπειρίες. Κοιτάξτε, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι στον εικοστό αιώνα. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ευρωπαϊκό έδαφος, περίπου εκατό εκατομμύρια άνθρωποι, στρατιώτες, αξιωματικοί από όλες τις πλευρές συγκεντρώθηκαν για να αλληλοσκοτωθούν. Τι είναι αυτό; Βγάζει νόημα αυτό; Θα λέγαμε ότι είναι ήδη το αποκορύφωμα του παραλογισμού. Και είναι σαφές σε όλους ότι η έναρξη ενός πολέμου είναι πολύ απλή, τον ξεκινάς και είναι αδύνατο να τελειώσει χωρίς τεράστιες απώλειες ζωών. Από αυτή την άποψη, μπορούμε ακόμη και να πούμε ότι δεν υπήρχαν νικητές στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, διότι σε αυτό η ανθρωπότητα πλήρωσε ένα τεράστιο τίμημα. Ποια και ποια πολιτική ιδέα είναι πιο σημαντική και έχει μεγαλύτερη αξία από την ανθρώπινη ζωή; Είμαι ιστορικός στην εκπαίδευση και πραγματικά δεν ξέρω ποια πολιτική ιδέα κατά τη διάρκεια του ανθρώπινου πολιτισμού θα μπορούσε και μπορεί να είναι πιο σημαντική από την ανθρώπινη ζωή.
Μήπως η κυκλοφορία της ταινίας «Παραμύθι» συμπίπτει με τον συνεχιζόμενο πόλεμο για τον οποίο όλοι ανησυχούν;
Η κυκλοφορία σχεδόν κάθε ταινίας συμπίπτει με έναν πόλεμο σε ευρωπαϊκό έδαφος, διότι οι πόλεμοι δεν σταματούν ποτέ. Θυμηθείτε μόνο τη Γιουγκοσλαβία, όταν η ίδια η Ευρώπη, στο έδαφος της οποίας βρίσκεστε, άρχισε να βομβαρδίζει μια ευρωπαϊκή πόλη. Τι ήταν αυτό; Και όλοι εξακολουθούν να σιωπούν γι’ αυτό.
Στην ταινία συγκεντρώσατε όλες τις βασικές προσωπικότητες των ηγετών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, εκτός από τον Ρούσβελτ;
Ναι, και πολλοί άνθρωποι μου επιτέθηκαν γι’ αυτό από την πρεμιέρα στο Λοκάρνο μέχρι σήμερα. Πώς μπόρεσα; Λοιπόν, θα μπορούσα, διότι όλα όσα συνέβησαν στον Α’ και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν τις ρίζες τους στη Γηραιά Ήπειρο. Είναι το πρόβλημά μας, είναι ευρωπαϊκό, είναι η κουζίνα μας και οι σεφ μας.
Οι Αμερικανοί περίμεναν, μύρισαν και τελικά ήρθαν όταν είχαν δει το συμφέρον τους για την οικονομία και τα χρήματα. Είχαν πειστεί για πολύ καιρό να εμπλακούν, και είχαν μεγάλες θυσίες, αλλά τελικά, όταν τα κοιτάμε όλα, κέρδισαν, αλλά ας το ξεκαθαρίσουμε εμείς και οι Ευρωπαίοι «σεφ» μας, χωρίς τους Αμερικάνους. Πρέπει να καταλάβουμε μόνοι μας τι κάνουμε συνεχώς στην ήπειρό μας. Και αυτή η ταινία μου είναι ένα παραμύθι, και σε ένα παραμύθι είναι δυνατή η παρουσία όλων και η απουσία όλων.
Η θέση του Ιησού Χριστού στην ταινία σας είναι πολύ ενδιαφέρουσα, τον βλέπουμε σε πλήρη αδυναμία, μήπως αναφέρεστε στην ανεπαρκή αντίδραση της εκκλησίας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Αυτή είναι μια πολύ δύσκολη ερώτηση τόσο ιστορικά όσο και φιλοσοφικά, οπότε επιτρέψτε μου να σας ρωτήσω κάτι τώρα. Όλοι οι χαρακτήρες μου, στην πόρτα ποιανού στέκονται και τι περιμένουν; Ποιος είναι πίσω τους; Γιατί είναι ο Ναπολέων εκεί, παρόλο που οι άλλοι ήρωες ήταν ηγέτες στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και τι μπορεί να περιμένει όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν στους πολέμους του και η Ρωσία καταστράφηκε στη συνέχεια; Στη διάρκεια της ζωής του τον αποκαλούσαν δολοφόνο και εγκληματία και σήμερα είναι μια θρυλική φιγούρα στη Γαλλία που δοξάζεται; Κάτι έγινε λοιπόν εκεί. Κάποιος έκανε συμφωνία με κάποιον. Και γιατί; Λοιπόν, θα πρέπει να το σκεφτούμε προσεκτικά, γιατί φοβάμαι ότι μετά από λίγο καιρό και ο Χίτλερ θα λάβει το επίθετο μιας θρυλικής φιγούρας που έφερε πολλά καλά πράγματα στους Γερμανούς. Πρέπει να σκεφτούμε τα πάντα, γιατί φοβάμαι ότι τα εκατομμύρια και τα εκατομμύρια των νεκρών θα μπορούσαν να ξεχαστούν εντελώς.
Αυτός ο χώρος μπροστά από την τεράστια πόρτα που περνούν οι ήρωές σας είναι στην πραγματικότητα κάποιο είδος καθαρτηρίου;
Και αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Πολύ συχνά κάνουν έναν παραλληλισμό μεταξύ του «Παραμυθιού» και της «Κόλασης» του Δάντη, αλλά στον Δάντη όλοι οι δράστες των εγκλημάτων τιμωρούνται και πάνε στον δικό τους κύκλο της κόλασης και εδώ έχουμε να κάνουμε με αυτούς που δεν τιμωρούνται. Αυτή είναι η στάση μου, η καλλιτεχνική μου φαντασία. Ο ιδιοκτήτης των παγκόσμιων δικαιωμάτων της ταινίας μου, μου λέει ότι δεν γίνεται να προβληθεί το «Παραμύθι» στους κινηματογράφους στη Γερμανία, αλλά είναι δυνατό στην Ισπανία, την Πορτογαλία, τη Γαλλία και τη Σερβία. Εξηγήστε μου γιατί δεν μπορεί να γίνει στη Γερμανία, δεν τελείωσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος; Και να πω για άλλη μια φορά ότι θα πρέπει να αναρωτηθείτε σε ποιανού πόρτα στέκονται όλοι μπροστά, σε ποιον ήρθαν και αν μπορούν ενδεχομένως να συνεννοηθούν μαζί του;
Ίσως μπορεί;
Ο Τσόρτσιλ έκανε μια συμφωνία, βλέπετε, και οι πιο σκληροί άνθρωποι θα σταλούν πίσω εδώ κάτω, γιατί έχουν περισσότερη δουλειά να κάνουν.
Υπάρχει πολύ χιούμορ στην εμφάνιση του Τσόρτσιλ στην ταινία;
Ο Τσόρτσιλ ήταν καλός αλλά και πολύ κομπλεξικός πολιτικός, όμως εκείνη την εποχή ο Στάλιν αποδείχτηκε ο μεγαλύτερος πολιτικός δάσκαλος, γιατί υπέστη τα μεγαλύτερα χτυπήματα και κολοσσιαίες απώλειες, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν κάθε μέρα. Ήταν τεράστιες η θυσίες και η Ευρώπη δεν μπορεί να το καταλάβει, και τώρα αναρωτιούνται γιατί οι Ρώσοι αντιδρούν τόσο ανυπόμονα στον Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου.
Κατά τη γνώμη μου, η κρίσιμη σκηνή της ταινίας είναι εκείνο το ασταμάτητο κύμα ανθρώπων που φωνάζουν «Εμπρός, εμπρός», υπονοείτε ότι εμείς οι απλοί άνθρωποι, ως ψηφοφόροι κάποιου, φταίμε κυρίως για όλα;
Απολύτως! Ποιος είναι ο Χίτλερ; Ένας μικρόσωμος, αμόρφωτος άντρας. Ποιος είναι ο Μουσολίνι; Ενας άνδρας. Ποιος είναι ο Στάλιν; Επίσης ένας αμόρφωτος κομματικός απαρατσίκος που αναδύθηκε από το παρασκήνιο. Τσόρτσιλ; Επίσης, άνθρωπος του κόμματος. Αρκετά πρωτότυπος και χαρισματικός στην εμφάνιση, αλλά τίποτα περισσότερο. Θα είχαν βγει όλοι στην επιφάνεια αν ο λαός, οι ψηφοφόροι και οι υποστηρικτές τους δεν τους είχαν αναδείξει κατά τη διάρκεια αυτής της λεγόμενης δημοκρατικής διαδικασίας και ψηφοφορίας; Και ποια είναι αυτή η τεράστια ψηφοφόρος μάζα; Είναι νεκροί και οι περισσότεροι δεν κατάλαβαν ποτέ γιατί πέθαναν, αλλά εξακολουθούν να φωνάζουν στους ηγέτες τους ότι τους αγαπούν.
Αυτή η φράση που επαναλαμβάνει ο Χίτλερ αρκετές φορές στην ταινία, πώς λυπάται που δεν παντρεύτηκε την κόρη του Βάγκνερ, βασίζεται σε γεγονότα;
Ναι, αυτή είναι η ιστορική αλήθεια. Το είπε πολλές φορές και γράφτηκε. Ήθελε πραγματικά να μπει στην οικογένεια ενός τέτοιου γερμανικού μεγαλείου και θρύλου όπως ήταν ο Βάγκνερ, γιατί πίστευε ότι αυτό θα τον έκανε αναγνωρισμένο μεγαλείο. Δεν του αρκούσε να είναι πολιτικός και να γίνει αρχηγός.
Και ο Μουσολίνι καυχιέται για τη γνωριμία του με τον Λένιν;
Και αυτό είναι ιστορικά αλήθεια. Το 1921, μια κοινοβουλευτική αντιπροσωπεία έφτασε στη Μόσχα από την Ιταλία, και όταν τους έφεραν στο υπουργικό συμβούλιο του Λένιν, τους ρώτησε: «Πού είναι ο Μουσολίνι;». Οι δυο τους γνώριζαν ο ένας τον άλλον από το σχολείο στη Βιέννη και ο Λένιν πίστευε πραγματικά ότι ο Μουσολίνι ήταν ο μόνος που μπορούσε να ηγηθεί και να εφαρμόσει τη σοσιαλιστική επανάσταση στην Ιταλία. Τόσο ο Χίτλερ όσο και ο Μουσολίνι είπαν ότι ήταν υπέρ της κοινωνικής αλλαγής και έτσι συγκέντρωσαν τις μάζες. Ο Στάλιν ήταν επίσης σε θέση να μιλήσει καλά, αλλά ξέρουμε πόσοι άνθρωποι πέθαναν εξαιτίας αυτού. Υπό το πρόσχημα της προσπάθειας για σοσιαλισμό, κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα.
Ο Χίτλερ ανησυχεί συνεχώς για το ερώτημα αν ο Στάλιν είναι «Εβραίος του Καυκάσου»;
Και αυτές είναι πράγματι οι προτάσεις του, και γιατί τον προβλημάτισε αυτή η ερώτηση, η απάντηση μπορεί να βρεθεί ίσως στον φόβο του για την εβραϊκή ευφυΐα, και ίσως επίσης λόγω των προσωπικών του απογοητεύσεων.
Ας μιλήσουμε επιτέλους για την πολύ ασυνήθιστη, ακόμη και πειραματική μορφή του «Παραμυθιού» σας;
Δεν υπάρχουν καθόλου ηθοποιοί σε αυτή την ταινία: ο Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Μουσολίνι, ο Τσόρτσιλ παίζουν τον εαυτό τους. Βρίσκονται εκεί, πραγματικά, χάρη στα κινηματογραφικά χρονικά που ήταν στη διάθεσή μας και στα πρωτότυπα πρωτόκολλα, έγγραφα, μεταγραφές, κυρίως χάρη στα αμερικανικά αρχεία όπου φυλάσσονται. Ώρες και ώρες αναθεωρημένου υλικού για να εξαγάγετε κάθε δευτερόλεπτο από τις χειρονομίες ή τις προτάσεις τους που ταιριάζουν στην ιδέα του «Παραμυθιού». Και όλη η συζήτηση που ακούτε είναι ατομικά σωστή. Χρησιμοποίησα ηθοποιούς μόνο για υποκριτική, μεταγλώττιση φωνής, στα μέρη που ήταν απαραίτητο. Τίποτα δεν είναι ψεύτικο. Κάναμε ιστορικά πρόσωπα να παίζουν τον εαυτό τους. Ήταν δύσκολη και απαιτητική δουλειά τριών ετών.
Πηγή: www.politika.rs
www.ertnews.gr
Ντάνιελ Στάνκοβιτς