«Η γενετική ιστορία των Ελλήνων – Το DNA των Ελλήνων»: γράφει ο Κώστας Τριανταφυλλίδης

ΕΝΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ, ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Ως Έλληνες που διαβιούμε σ’ αυτόν τον χώρο όπου έζησαν και οι προγονοί μας και που μιλούμε την ίδια γλώσσα για περισσότερα από 3.000 χρόνια, κάποια ερωτήματα είναι σχεδόν αυτονόητο να μας απασχολούν, όπως:

Ποιοι είναι οι πρόγονοί μου; Ποια είναι η βιολογική καταγωγή μου;
Ποιοι είμαστε οι Έλληνες; Από πού προερχόμαστε αλήθεια;
Τι σχέση είχαν οι Μυκηναίοι και οι Μινωίτες μεταξύ τους και με εμάς;
Είναι οι αρχαίοι Έλληνες πρόγονοί μας και από πότε μπορούμε να διακρίνουμε πληθυσμιακή συνέχεια ή ασυνέχεια;

Βέβαια, αυτά τα ερωτήματα ενδιαφέρουν τους ανθρώπους εδώ και αιώνες, εντούτοις για πάρα πολλά χρόνια απάντηση έδιναν αρχικά οι μύθοι και τα ιερά βιβλία, και αργότερα επιστήμες από διάφορους τομείς, όπως η ιστορία, η αρχαιολογία, η γλωσσολογία, η ανθρωπολογία και η παλαιοντολογία. Τη δεκαετία, όμως του 1970, είμαστε μάρτυρες μιας εκρηκτικής προόδου σε DNA τεχνολογίες και της χρησιμοποίησής τους σε μελέτες καταγωγής πολλών ειδών, αλλά και του ανθρώπου.

Έτσι λοιπόν άρχισα κι εγώ να μελετώ την ιστορία της καταγωγής των Ελλήνων που ήταν γραμμένη στο γενετικό υλικό μας, το DNA. Ο πολλαπλασιασμός του DNA είναι εξαιρετικής πιστότητας. Για αυτόν τον πολύ απλό λόγο το DNA των σημερινών ανθρώπων μπορεί να είναι ένας αξιόπιστος μάρτυρας για τα γεγονότα στη γενετική ιστορία του ανθρώπινου γένους που συνέβησαν δεκάδες, ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν. Η μελέτη μάλιστα DNA ειλημμένου από αρχαιολογικές θέσεις και ανθρωπολογικά ευρήματα και η συγκριτική του αντιπαραβολή με το DNA των σημερινών κατοίκων είναι δυνατόν να διαφωτίσει το θέμα της συνέχειας ενός πληθυσμού. Με βάση αυτή τη δυνατότητα άρχισα από το 1980 τη συστηματική μελέτη γενετικής και πληθυσμιακής σύστασης των κατοίκων της Ελλάδας. Το βιβλίο αποκρυσταλλώνει δεκαετίες επιστημονικής έρευνας του υπογράφοντος και των συνεργατών μου, αλλά είναι και το καταστάλαγμα από μια τεράστια παγκόσμια επιστημονική προσπάθεια που έχει αρχίσει να δίνει πια εξαιρετικούς καρπούς.

Στο βιβλίο, ξεκινάω από τη γενετική σύσταση και ποικιλότητα του ελληνικού πληθυσμού, χρησιμοποιώντας γενετικές έρευνες σε πληθυσμούς συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών, ορισμένες εκ των οποίων, μάλιστα, παρουσιάζουν γεωγραφική περιχαράκωση (Σφακιά, Ανώγεια) άρα και αυξημένη πιθανότητα ιστορικής συνέχειας. Επιπρόσθετα παραθέτω τα πορίσματα μελετών υποπληθυσμών του ελλαδικού χώρου, όπως Ελλήνων με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, Ελλήνων από τη Γεωργία, των Σαρακατσαναίων και Βλάχων, των Πομάκων, καθώς και των Ινδικής προέλευσης Ρομά, ώστε το ευρύ κοινό να ενημερωθεί έγκυρα μέσα από δεδομένα της διεθνούς βιβλιογραφίας μακριά από υπεραπλουστεύσεις και ιδεοληπτικές στρεβλώσεις.

Ακολουθεί η ενδελεχής σύγκριση με τους κατοίκους άλλων Μεσογειακών και Ευρωπαϊκών χωρών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η αποτύπωση της γενετικής διαστρωμάτωσης των επιμέρους ευρωπαϊκών πληθυσμών και η ιστορική/γενετική σχέση των Ελλήνων με το ευρύτερο γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο. Όσον αφορά στους Έλληνες, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι σημερινοί Έλληνες έχουν μεγαλύτερη γενετική συγγένεια με τους Ιταλούς απ’ ό,τι με τους κατοίκους άλλων Μεσογειακών χωρών. Επιπροσθέτως αποκαλύπτονται και νέα στοιχεία. Ακόμη και σήμερα μπορεί να ανιχνευθεί η γενετική υπογραφή των Ελλήνων στους πληθυσμούς που σήμερα είναι εγκατεστημένοι εκεί όπου υπήρχαν αποικίες Ελλήνων κατά την αρχαιότητα: Νότια Ιταλία, Σικελία, Νότια Γαλλία, και ίσως, πολύ αμυδρά, ακόμη και στον δρόμο του Μεταξιού. Ειδικά τα στοιχεία για τη Νότια Ιταλία και την Ανατολική Σικελία δείχνουν ότι η Μεγάλη Ελλάδα δεν ήταν μόνο γλωσσικά και πολιτισμικά Ελληνική, αλλά σε μεγάλο βαθμό και γενετικά. Επιβεβαιώνεται έτσι και επιστημονικά η λαϊκή ρήση για τους δύο λαούς: Una razza una facia.

Ξεκινώντας από τα γενετικά δεδομένα των σύγχρονων πληθυσμών, το βιβλίο υπεισέρχεται στην ουσία της γενετικής ιστορίας του ελληνικού πληθυσμού προβαίνοντας σε μία δομημένη και συνεπικουρούμενη από γλωσσολογικά, αρχαιολογικά και ιστορικά στοιχεία ανασύνθεση της γενετικής καταγωγής του ελληνικού πληθυσμού.

Από πού όμως προέρχεται το DNA των Ελλήνων, αλλά και όλης της γης;

Παλαιοντολογικά, ανθρωπολογικά, αρχαιολογικά και γενετικά στοιχεία υποδεικνύουν πως οι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου εμφανίστηκαν στην Αφρική περίπου 320.000 χρόνια πριν και έφθασαν στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο πριν από τουλάχιστον 59.000 χρόνια. H εκπληκτική όμως ανακάλυψη στη Μάνη κρανίου ανθρώπου (Homo sapiens) που πρόσφατα χρονολογήθηκε πριν περίπου 210.000 χρόνια υποδεικνύει ότι ο Homo sapiens διαβιούσε στην Ελλάδα πριν από τουλάχιστον 210.000 χρόνια και μάλιστα συμβίωνε με τους Νεάντερνταλ.

Η επισκόπηση συνεχίζεται με την εξέταση της γενετικής σύστασης του πληθυσμού στον ελλαδικό χώρο κατά τη Νεολιθική εποχή, την Εποχή του Χαλκού και τις μεταγενέστερες ιστορικές περιόδους έως και την Ελληνιστική Περίοδο. Έτσι, στο βιβλίο περιγράφεται με σαφήνεια ο κομβικός ρόλος που έπαιξε η περιοχή της Ελλάδας στην εξάπλωση των ανθρώπινων πληθυσμών προς την υπόλοιπη Ευρώπη.

Σημαντική ώθηση στην ανασύνθεση της βιολογικής και γενετικής ιστορίας των Ελλήνων έχουν δώσει τα τελευταία χρόνια τα πορίσματα από την ανάλυση αρχαίου DNA, δηλαδή γενετικού υλικού από σημεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. Η ανάλυση αυτή αφορά αφενός Νεολιθικά ανθρωπολογικά κατάλοιπα, καθώς και οστά μελών του Μινωικού πληθυσμού της Κρήτης και του Μυκηναϊκού πληθυσμού του ελλαδικού χώρου. Μέσω των ερευνών αυτών καταδεικνύεται ότι: Οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι ήταν ομοιογενείς Μεσογειακοί πληθυσμοί. Οι δύο πληθυσμοί είχαν μεγάλη γενετική συγγένεια μεταξύ τους, έχοντας τουλάχιστον τα 3/4 της βιολογικής καταγωγής τους από τους πρώτους Νεολιθικούς αγρότες της Δυτικής Ανατολίας και νησιών του Αιγαίου που εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη/Ελλάδα από την 7η χιλιετία π.Χ. Οι σημερινοί πληθυσμοί των ίδιων περιοχών παρουσιάζουν στενή συγγένεια με τους αρχαίους κατοίκους της Κρήτης και της Πελοποννήσου.

Χάρτης με τις τοποθεσίες λήψης δειγμάτων βιολογικού υλικού από περιοχές όπου γνωρίζουμε την ύπαρξη Νεολιθικών οικισμών στην Ελλάδα. Πιθανοί διάδρομοι μετακίνησης Νεολιθικών πληθυσμιακών ομάδων γεωργών από την Εγγύς Ανατολή στον ελλαδικό γεωγραφικό χώρο.

Έρχεται λοιπόν η γενετική να επανακρίνει θεωρίες, όπως αυτή του Φαλμεράγιερ, που υποστήριζαν ότι οι Έλληνες δεν αντλούσαν την καταγωγή τους από τους αρχαίους Έλληνες, αλλά από τους Σλάβους και τους Αλβανούς που εισέβαλαν και εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο μετά την επίθεσή τους κατά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 589 μ. Χ. Αν και το θέμα έχει απαντηθεί σε πολλά επίπεδα, η άποψη του Φαλμεράγιερ «…έχει βιολογικό υπόβαθρο και ως εκ τούτου η φυσική (γενετική) συνέχεια των κατοίκων της Ελλάδας είναι καλύτερα να εξετάζεται με βιολογικά στοιχεία…». Τα αποτελέσματα της έρευνας είναι τουλάχιστον εντυπωσιακά, καθώς «…τα γενετικά στοιχεία απορρίπτουν ως εσφαλμένη τη θεωρία του Φαλμεράγιερ». Επιβεβαιώνουν δε ότι: «Τα γενετικά ευρήματα αντανακλούν τα ιστορικά γεγονότα του ελλαδικού χώρου» και ότι «η εικόνα της ιστορικής/γενετικής συνέχειας των Ελλήνων είναι ξεκάθαρη, όπως ξεκάθαρο επίσης είναι το γεγονός ότι διά μέσου των αιώνων οι Έλληνες εξελίχθηκαν δεχόμενοι γενετικές επιδράσεις από άλλους πληθυσμούς, αλλά ποτέ δεν έσβησε η γενετική κληρονομιά των πληθυσμών του Αιγαίου, πριν και μετά την εποχή των πρώιμων πολιτισμών της Εποχής του Χαλκού».

Απόσπασμα από το βιβλίο, σελ. 444-445

Σε τελική ανάλυση, τα γενετικά στοιχεία υποστηρίζουν τις αναφορές αρχαίων συγγραφέων για την αυτοχθονία των Ελλήνων, όπως του Ισοκράτη (436 π.Χ.- 338 π.Χ.), που στον 4ο πανηγυρικό του λόγο (εδάφια 23-24, 380 π.Χ.), απευθυνόμενος στους Αθηναίους είπε:

Η πόλη μας αναγνωρίζεται ως η αρχαιότερη, η μεγαλύτερη και η πιο φημισμένη σε όλο τον κόσμο. Αφού λοιπόν η αρχή της ιστορίας της είναι τόσο ένδοξη, πρέπει να τιμηθούμε ακόμη περισσότερο για τη συνέχειά της. Γιατί εμείς που κατοικούμε σ’ αυτήν την πόλη, δεν διώξαμε από εδώ άλλους, ούτε τη βρήκαμε έρημη, ούτε μαζευτήκαμε εδώ πέρα ανάκατοι από διάφορους λαούς. Η καταγωγή μας είναι τόσο ωραία και γνήσια, ώστε η ίδια η γη στην οποία γεννηθήκαμε, και κατοικούμε χωρίς καμία διακοπή, επειδή είμαστε αυτόχθονες (γέννημα και θρέμμα) αυτού του τόπου. Έτσι μπορούμε να ονομάσουμε την πόλη με τα ίδια ονόματα που δίνει κάποιος στους στενούς συγγενείς του.

Παρόμοια άποψη, που υποστηρίζει την καταγωγή των Ελλήνων από εγχώριους πληθυσμούς, διατύπωσε πιο πρόσφατα ο διαπρεπής αρχαιολόγος Sir Colin Renfrew:

Ο ελληνικός πολιτισμός, τα ελληνικά ήθη, έθιμα και παραδόσεις, και ίσως και η Ελληνική γλώσσα, αναπτύχθηκαν στον γεωγραφικό χώρο που γνωρίζουμε σήμερα ως Ελλάδα, και ότι με αυτήν την έννοια οι ΄Ελληνες ήταν/είναι αυτόχθονες και βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία διαμόρφωσης.

Πρόσφατη μελέτη ανάλυσης όλου του γονιδιώματος από αρχαία λείψανα, στα οποία συμπεριλαμβάνονταν Μινωίτες από την Κρήτη και Μυκηναίοι από την ηπειρωτική Ελλάδα, προσέφερε περαιτέρω υποστήριξη στην παραπάνω άποψη. Σύμφωνα με την Αρχαιογενετική μελέτη ο σημερινός ελληνικός πληθυσμός έχει βαθιές βιολογικές ρίζες στους κατοίκους της Νεολιθικής και της Εποχής του Χαλκού που ζούσαν στην περιοχή. Επιπρόσθετα οι σύγχρονοι Έλληνες μοιάζουν με τους Μυκηναίους, αλλά με κάποια επιπλέον αραίωση της πρώιμης Νεολιθικής καταγωγής, λόγω πρόσμιξης τους με διάφορες πληθυσμιακές ομάδες. Τα γενετικά δεδομένα υποστηρίζουν δηλαδή την ιδέα της συνέχειας των Ελλήνων, από την εποχή των πρώτων γεωργοκτηνοτρόφων έως σήμερα.

Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ο Νομπελίστας Οδυσσέας Ελύτης αναφέρει στο τελευταίο  του βιβλίο, με τίτλο: Ο Κήπος µε τις Αυταπάτες (1995):

Και το πιο διασκεδαστικό καταντά να είναι ότι μήτε πήγε ποτέ ο νους τους, πως μετά από 3.000 χρόνια ο ίδιος λαός, στην ίδια γη, εξακολουθεί να ομιλεί την ίδια γλώσσα, με την έννοια ότι και ο λιγότερο εγγράμματος, κυρίως αυτός, ο οπωροπώλης και ο αρτοποιός, εξακολουθεί να λέει τον ουρανό, ουρανό και τη θάλασσα, θάλασσα…

Κώστας Τριανταφυλλίδης

Η μελέτη του Ομότιμου Καθηγητή Κωσταντίνου Τριανταφυλλίδη με τίτλο Η Γενετική ιστορία των Ελλήνων – Το DNA των Ελλήνων κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κυριακίδη (σελ.: 480, τιμή: €34,90).

Ο Ομότιμος Καθηγητής Κώστας Τριανταφυλλίδης γεννήθηκε το 1940 στη Χαριτωμένη Δράμας. Είναι παντρεμένος με την Καθηγήτρια Μ.Ε. Ζηνοβία Πεταλοπούλου, πατέρας δύο παιδιών και παππούς τριών εγγονών. Είναι αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Φυσιογνωσίας και διδάκτορας της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Α.Π.Θ. Παρακολούθησε μεταδιδακτορικές σπουδές στη Γενετική στις Η.Π.Α., στη Γαλλία και στην Αγγλία. Διετέλεσε Πρόεδρος του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ. Τα δημοσιεύματά του στη Γενετική του Ανθρώπου αφορούν: α) τη μελέτη της γενετικής σύστασης των κατοίκων της Ελλάδας με κλασικούς και DNA δείκτες με στόχο τη διερεύνηση της βιολογικής ιστορίας των Ελλήνων και της σχέσης τους με άλλους λαούς της Ευρασίας, β) τη μοριακή διερεύνηση κληρονομικών ασθενειών, και γ) την ανάλυση DNA για έλεγχο ιατροδικαστικών υποθέσεων. Κατά τη διάρκεια της θητείας του έχει συγγράψει δεκάδες πρωτότυπες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, και το συγγραφικό του έργο έχει χιλιάδες αναφορές από άλλους επιστήμονες. Έχει γράψει 10 διδακτικά βιβλία στη Γενετική και τη Βιοτεχνολογία. Επιπλέον, είναι συγγραφέας τεσσάρων εκλαϊκευμένων βιβλίων: α) Η Γενετική Ιστορία της Ελλάδας – Το DNA των Ελλήνων (2014), β) Η Γενετική Καταγωγή των Ελλήνων (2016), γ) The Genetic Origins of the Greeks (2018), και δ) Η γενετική ιστορία των Ελλήνων – Το DNA των Ελλήνων (2020). Δίδαξε ως προσκεκλημένος ομιλητής σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας για επίκαιρα θέματα εφαρμογών μοριακής γενετικής και βιοτεχνολογίας και για τους βιοηθικούς προβληματισμούς που προκύπτουν από τη χρήση και διαχείριση των γενετικών πληροφοριών. Τον τελευταίο χρόνο ασχολείται με το πώς μεταλλάξεις στο γενετικό υλικό, το DNA, του ανθρώπου και το γενετικό υλικό, το RNA, του κορωνοϊού επηρεάζουν την πανδημία με πολλές συμμετοχές σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές, με άρθρα σε ΜΜE και διαδικτυακά σεμινάρια για το θέμα.
Πλήρες βιογραφικό στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
https://el.wikipedia.org/wiki/Κωνσταντίνος_Τριανταφυλλίδης

www.ertnews.gr

Μαρία Σφυρόερα