Ενσυνειδητότητα και θεραπευτικές προσεγγίσεις

Η ενσυνειδητότητα στηρίζεται στην ηρεμία και στην επικέντρωση της προσοχής. Το άτομο εστιάζει σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, όπως η αναπνοή, μια νοερή εικόνα, ώστε το μυαλό να γίνει πιο καθαρό και ήρεμο, χωρίς πολλαπλές σκέψεις να το απασχολούν και να το αποσυντονίζουν. Κύριος στόχος είναι τα συναισθήματα, οι σκέψεις και τα βιώματα του ατόμου να εισέλθουν σε συνειδητή κατάσταση, αλλά να μειωθεί η ιδεοληψία που προέρχεται από το ενδιαφέρον και την περιέργεια του ατόμου. Το μειωμένο άγχος και η αίσθηση ηρεμίας είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας του ατόμου να μην κρίνει το τι συμβαίνει στο μυαλό ή στο εξωτερικό περιβάλλον, αλλά απλώς να το αποδεχθεί σαν εμπειρία (Huppert & Johnson, 2010).

Όσον αφορά στα θετικά συναισθήματα, η κύρια πρακτική προσφέρει την ευκαιρία να αυξηθούν αυτά μέσα από την απόλαυση συνεχών εμπειριών. Οι πρακτικές ηρεμίας του νου και παρατήρησης των εμπειριών συνδέονται με συναισθήματα ικανοποίησης και ενδιαφέροντος. Όσον αφορά τη θετική λειτουργία, η προσοχή μπορεί να αποτελέσει πρακτική της μάθησης και να μπορέσει το άτομο να ανταποκρίνεται. Η δυνατότητα επιλογής μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη αίσθηση αυτοαποτελεσματικότητας, ενώ η ικανότητα θα μπορούσε να αυξηθεί μέσα από τη βελτίωση της προσοχής. Η εκπαίδευση στον συνειδητό έλεγχο των πόρων (συντήρηση, επιλογή και αλλαγή) μπορεί να αποκτήσει ευεργετικά αποτελέσματα στη μάθηση, την επίλυση προβλημάτων, τη λήψη αποφάσεων και άλλες γνωστικές διαδικασίες (Huppert & Johnson, 2010).

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι σημαντικό ρόλο παίζει η εξάσκηση στην ενσυνειδητότητα κατά τη διάρκεια του χρόνου που περνούν τα παιδιά στο σπίτι μπορεί να συμβάλλει στην ψυχική ευημερία. Η επίδραση της πρακτικής της ψυχικής ευημερίας και η ανάπτυξη της ενσυνειδητότητας επιτρέπουν την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Ο βαθμός στον οποίο εφαρμόζεται η πρακτική της ενσυνειδητότητας καθορίζει την ανάπτυξη της ευημερίας του ατόμου και γενικότερα την ανάπτυξη των ικανοτήτων και του ατόμου (Huppert & Johnson, 2010).

Η ενσυνειδητότητα οδηγεί σε θετικές ψυχολογικές επιδράσεις, συμπεριλαμβανομένης της υποκειμενικής ψυχικής ευημερίας, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλει στη μείωση των ψυχολογικών συμπτωμάτων και της συναισθηματικής αντιδραστικότητας, καθώς και στη βελτίωση της διαχείρισης της συμπεριφοράς. Η ενσυνειδητότητα έχει βρεθεί ότι σχετίζεται με μείωση της ψυχολογικής αγωνίας, μειώνοντας τα συναισθήματα άγχους, φόβου, θυμού και έντασης. Η αυτορρύθμιση της προσοχής και η προσαρμογή σε νέες καταστάσεις που είναι προσανατολισμένη με βάση τις εμπειρίες του ατόμου, δίνει τη δυνατότητα για παρατήρηση και επίγνωση των αισθήσεων, των σκέψεων και των συναισθημάτων από στιγμή προς στιγμή. Ο προσανατολισμός προς την εμπειρία είναι σημαντικός ώστε να μπορέσει το άτομο να παρατηρήσει με προσοχή, χωρίς επίκριση, τα βιώματα που έχει. Η αποδοχή ανάλογα με το πλαίσιο αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να βιώσει ένα γεγονός στον μέγιστο βαθμό (Keng et al., 2011).

Τα χαρακτηριστικά της ενσυνειδητότητας έχει βρεθεί ότι σχετίζονται με υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή, συμφωνίας, συνείδησης και ζωτικότητας, αλλά και αυτοεκτίμησης, ενσυναίσθησης, αισθήματος αυτονομίας και αισιοδοξίας. Αρνητικές συσχετίσεις εντοπίστηκαν ανάμεσα στην ενσυνειδητότητα και την κατάθλιψη, τον νευρωτισμό, την αποσύνδεση, το κοινωνικό άγχος, τις δυσκολίες στη ρύθμιση συναισθημάτων, την υπαρξιακή αποφυγή και την αλεξιθυμία και τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία (Keng et al., 2011).

 Σύμφωνα με τους Shapiro et al (2016), η ενσυνειδητότητα αποτελείται από τρία κύρια στοιχεία, που είναι η πρόθεση, η προσοχή και η στάση. Η πρόθεση συμβάλλει στη δημιουργία του πλαισίου και των κινήτρων που τροφοδοτούν την πρακτική της ενσυνειδητότητας, καθώς η πρόθεση συνδέει τους ανθρώπους με τον απώτερο στόχο που έχουν, με το όραμα και τη φιλοδοξία τους. Η προσοχή περιλαμβάνει την ανάδυση της επίγνωσης στην επικέντρωση και παρατήρηση της κάθε στιγμής των εσωτερικών και εξωτερικών εμπειριών στο εδώ και τώρα. Η στάση αναφέρεται στην ποιότητα της προσοχής μας, που είναι απαιτητική και σκληρή ή ευγενική, περίεργη και ευγενική. Πρόκειται για τρία στοιχεία που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη στιγμή προς στιγμή διαδικασία που είναι μια ενσυνείδητη πρακτική.

Για τη βελτίωση της ενσυνειδητότητας μπορούν να εφαρμοστούν διάφορες προσεγγίσεις όπως η γνωσιακή- συμπεριφορική που στηρίζεται στην ενσυνειδητότητα (MBCT), η οποία χρησιμοποιεί τις τεχνικές της γνωσιακής- συμπεριφορικής προσέγγισης και επικεντρώνεται στη γνωστική επεξεργασία των σκέψεων. Μια ακόμη προσέγγιση είναι η πρόληψη υποτροπών που στηρίζεται στην ενσυνειδητότητα (MBRP, Mindfulness- based relapse prevention) είναι μια καινοτόμος θεραπεία που σχεδιάστηκε ως μια παρέμβαση μετά τη φροντίδα για να προστατεύσει τους ασθενείς από πιθανή υποτροπή, εφόσον έχουν διαγνωστεί με διαταραχή χρήσης ουσιών (Shapiro et al., 2016). Η MBCT μπορεί μέσα από τις τεχνικές να βελτιώσει την αυτοβιογραφική μνήμη και να μειώσει τη γενίκευση των μνημών. Ο διαλογισμός της ενσυνειδητότητας αποτελεί μια μορφή εκπαίδευσης της προσοχής και προάγει τα θετικά συναισθήματα, όπως τη χαρά, την αισιοδοξία, την ψυχολογική ευελιξία και την αυτοεκτίμηση, καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής και την ικανοποίηση με τη ζωή (Shapiro et al., 2016).

Πηγές:

• Huppert, F.A. & Johnson, D.M. (2010). A controlled trial of mindfulness training in schools: The importance of practice for an impact on well-being. The Journal of Positive Psychology, 5 (4), 264-274.
• Keng, S.L., Smoski, M.J. & Robins, C.J. (2011). Effects of mindfulness on psychological health: A review of empirical studies. Clinical Psychology Review, 31 (6), 1041-1056.
• Shapiro, S., de Sousa, S. & Jazaieri, H. (2016). Mindfulness, mental health, and positive psychology. In I. Ivtzan & T. Lomas (Eds.), Mindfulness in positive psychology. The Science of Meditation and Wellbeing. London: Routledge.

Αναρτήθηκε από Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια, MSc