Στην πανέμορφη Κουκουρίτσα, μία περιοχή στο λόφο των Ευρωπούλων σε απόσταση περίπου 10 χιλιομέτρων από την πόλη της Κέρκυρας, βρίσκεται το εξοχικό αρχοντικό της οικογένειας Καποδίστρια, εκεί που ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας πέρασε τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του.
Κείμενο – Επιμέλεια: Γιάννης Ανδριώτης
Εκεί, έχει δημιουργηθεί το πρώτο και μοναδικό στην Ελλάδα μουσείο αφιερωμένο στον Ιωάννη Καποδίστρια, το οποίο αν και ιδρύθηκε το 1981, έκλεισε λίγα χρόνια αργότερα για να αναβιώσει το 2017 και να θεωρείται σήμερα ένα από τα σημαντικότερα θεματικά μουσεία της χώρας μας, στο οποίο μπορεί κανείς να δει από κοντά όχι μόνο προσωπικά αντικείμενα και πίνακες του σπουδαίου Έλληνα πολιτικού και διπλωμάτη, αλλά μία σειρά εκθεμάτων και πληροφοριών που δείχνουν ανάγλυφα το χρονικό της δημιουργίας του Ελληνικού Κράτους, της πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης της Κέρκυρας και της ανερχόμενης Ευρώπης του 19ου αιώνα μέσα σε έναν καταπράσινο, εξαιρετικής ομορφιάς τόπο με θέα σε μεγάλο μέρος του νησιού των Φαιάκων.
Η δημιουργία, ο μαρασμός και η αναγέννηση
Το Μουσείο Καποδίστρια το οποίο στήθηκε με ιδιωτική πρωτοβουλία της σύμπραξης τριών εκ των σπουδαιότερων πολιτιστικών φορέων της χώρας μας (Αναγνωστικής Εταιρίας Κερκύρας, Φιλαρμονικής Εταιρείας Κερκύρας και Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών) ανακαινίστηκε και αναμορφώθηκε τόσο από ιδιωτικές δωρεές (οικογένεια Φωκά, Ίδρυμα Λάτση κ.α.) όσο και από δημόσιους πόρους και ευρωπαϊκά προγράμματα.
Η Περιφέρεια Ιονίων Νήσων με την προηγούμενη και την τρέχουσα αρχή, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και η Ε.Ε. συνέβαλαν οικονομικά τα τελευταία χρόνια για να μπορέσει να ανακαινιστεί το Μουσείο, να εκσυγχρονίσει και να αναδιαμορφώσει τη μόνιμη έκθεση και τον περιβάλλοντα χώρο.
«Ο Ιωάννης Καποδίστριας μας εμπνέει και θα μας εμπνέει πάντα σαν ένα πρότυπο ζωής, πρότυπο ηγέτη, πρότυπο οραματιστή», είχε υπογραμμίσει ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος ο οποίος και εγκαινίασε το 2017 το Μουσείο στη νέα του περίοδο που λειτουργεί υπό το Κέντρο Καποδιστριακών Μελετών.
Πλέον, μπαίνει υπό την σκεπή (και) του Υπουργείου Εξωτερικών μετά την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας υπό τον (Κερκυραίο) υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια και τον πρόεδρο του Δ.Σ. Του Κέντρου Καποδιστριακών Μελετών Π. Παγκράτη σε τελετή που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή (22/1/2021).
Μία συνεργασία που θα δώσει τη δυνατότητα σειράς δράσεων εντός και εκτός της Κέρκυρας για την ανάδειξη της σπουδαιότητας της δράσης και της πολιτικής του Ιωάννη Καποδίστρια, τόσο στην Ελληνική Επανάσταση με αφορμή την επέτειο των 200 ετών, όσο και στην σύσταση ενός σύγχρονου κράτους.
Τι θα δει κανείς στο Μουσείο
Το Μουσείο Καποδίστρια είναι το μοναδικό μουσείο αφιερωμένο στη ζωή, το έργο και την παρακαταθήκη του Ιωάννη Καποδίστρια, του μεγάλου Κερκυραίου διπλωμάτη και πολιτικού, του πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας. Εκεί, μπορεί κανείς να δει:
- Την εξοχική κατοικία της οικογένειας Καποδίστρια
- Προσωπικά αντικείμενα του Ι. Καποδίστρια, καθώς και βιβλία, χάρτες κ.ά.
- Τιμητικά δώρα που έλαβε ο Κυβερνήτης, όπως μετάλλια, θρησκευτικές εικόνες, καθώς και αντικείμενα από τη σταδιοδρομία του στην Αυλή του Τσάρου Αλέξανδρου Α’
- Έργα τέχνης, έπιπλα και οικοσκευή του Κυβερνήτη και της οικογένειάς του
- Πλούσιο ψηφιακό Αρχείο που συγκεντρώνει τεκμήρια για τη ζωή και το έργο του, με πρόσβαση σε ιστορικά τεκμήρια από όλη την Ευρώπη
Το ιστορικό αγρόκτημα, η κατοικία της Κουκουρίτσας και ο χώρος του μουσείου
Από τα σερβίτσια για τους επίσημους μέχρι… τη selfie του Καποδίστρια προς τον πατέρα του!
Το Μουσείο Καποδίστρια στεγάζεται στην Κουκουρίτσα, ένα από τα οικογενειακά κτήματα με εξοχική κατοικία της οικογένειας Βιττόρι – Καποδίστρια στη μέση Κέρκυρα όπου έζησε, για ένα διάστημα, ο νεαρός, τότε, Ιωάννης. Χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό παράδειγμα κερκυραϊκής εξοχικής αγροικίας, κτίστηκε τον 18ο αιώνα, ενώ πήρε την τελική της μορφή, την περίοδο του μεσοπολέμου.
Το κτίριο βρίσκεται μέσα σε έναν κήπο έκτασης 13 στρεμμάτων με πλούσια βλάστηση, λιθόστρωτα μονοπάτια και εξαιρετική θέα προς τη θάλασσα, τα βουνά της Ηπείρου και την πόλη της .
Η συλλογή και τα εκθέματα
Η συλλογή του Μουσείου αποτελείται από 400 περίπου αντικείμενα και τεκμήρια που είτε ανήκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια και στην οικογένειά του, είτε αφορούν στο έργο και την παρακαταθήκη του. Προσωπικά και χρηστικά αντικείμενα του Κυβερνήτη (πένες, μανικετόκουμπα, προσωπικά είδη, σερβίτσια κ.α.), τιμητικά δώρα , παράσημα, βιβλία, έργα τέχνης και έγγραφα της Καποδιστριακής Περιόδου, εκτίθενται μαζί με την οικοσκευή και τα έπιπλα που είτε χρησιμοποίησε ο ίδιος είτε εμπλουτίστηκε από μεταγενέστερες γενιές της οικογένειας κατά την διαβίωσή τους στην Κουκουρίτσα.
Η Μόνιμη Έκθεση παρουσιάζει αντικείμενα της Συλλογής του Μουσείου, δάνεια αλλά και ψηφιακά τεκμήρια για να προβάλει όσο το δυνατόν πληρέστερα τη ζωή και την καριέρα του Ιωάννη Καποδίστρια.
Παρακολουθεί τη ζωή και τη σταδιοδρομία του στην Κέρκυρα και την Επτάνησο Πολιτεία, στη Ρωσία και άλλες δυτικοευρωπαϊκές χώρες και τέλος στο νέο ελληνικό κράτος, μέσα από αντικείμενα που ανήκαν στον ίδιο και την οικογένειά του αλλά και μέσα από διάφορα κυβερνητικά έγγραφα και την αλληλογραφία του.
Μαρία Δεσύλλα, η πρώτη Ελληνίδα δήμαρχος
Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής προήλθε από δωρεά της απογόνου του αδελφού του Κυβερνήτη, Μαρίας Καποδίστρια – Δεσύλλα (πρώτη Ελληνίδα δήμαρχος) η οποία μαζί με το ακίνητο, δώρισε και πολλά μοναδικά οικογενειακά κειμήλια.
Η Μαρία Καποδίστρια – Δεσύλλα, υπήρξε μια σημαντική προσωπικότητα της Κέρκυρας. Γεννημένη στην Αθήνα το 1898, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Κέρκυρα το 1928, ανέπτυξε πολύπλευρη δραστηριότητα με ιδιαίτερα πολύτιμη προσφορά στον Ερυθρό Σταυρό ενώ μετά τον αιφνίδιο θάνατο του συζύγου της, τα Χριστούγεννα του 1956, ο οποίος ήταν εν ενεργεία Δήμαρχος Κερκυραίων, εξελέγη η ίδια Δήμαρχος στην πόλη της Κέρκυρας, και πρώτη εκλεγμένη γυναίκα Δήμαρχος στην Ελλάδα.
Εκτός από τα αντικείμενα που αφορούν τον Ι. Καποδίστρια και την περίοδο στην οποία έζησε, ειδική πτέρυγα του Μουσείου είναι αφιερωμένη στη Μαρία Δεσύλλα και τη λειτουργία του κτήματος της Κουκουρίτσας στις αρχές του 20ου αιώνα: απολογιστικά αγροτικής παραγωγής, τιμολόγια, μαρτυρίες και ντοκουμέντα από την αγροτική ζωή της Κέρκυρας των δεκαετιών του ΄20, του ΄30 και του ΄40, σπάνιες φωτογραφίες από την ζωή και την επιχειρηματικότητα της εποχής, ακόμα και τιμολόγια αγορών και αποδείξεις πληρωμών των εργατών γης, των εξαγωγών προϊόντων και της διαχείρισης μίας επιχείρησης του πρωτογενούς τομέα αλλά και ενός εργοστασίου μεταποίησης, συμπληρώνουν την εμπειρία κάθε επισκέπτη που διαβαίνει το κατώφλι της Κουκουρίτσας!
Multimedia υλικό, ψηφιακό αρχείο και σπάνια ντοκουμέντα
Οι άνθρωποι του Μουσείου έχουν δημιουργήσει και πολυμεσικό υλικό το οποίο με ψηφιακό τρόπο αλλά και οπτικά, δίνει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να αποκτήσουν μία πλήρη εικόνα τόσο για την ιστορία του πρώτου Κυβερνήτη, όσο και για την κατάσταση που επικρατούσε την εποχή εκείνη.
Με την ανακαίνιση του 2017, το Μουσείο προχώρησε σε σημαντικές εργασίες για την ανάπτυξη του ερευνητικού και εκπαιδευτικού του χαρακτήρα, καθώς και σε ενέργειες δικτύωσης με άλλα μουσεία και πολιτιστικούς και πνευματικούς φορείς-αρχεία, που αφορούν το έργο και τη ζωή του Ι. Α. Καποδίστρια. Συγκροτήθηκε μια ερευνητική επιστημονική ομάδα, υπό την προεδρία του ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Χρ. Λούκου, που σχεδίασε μία ψηφιακή πλατφόρμα διασύνδεσης τεκμηρίων από αρχεία και βιβλιοθήκες της Ευρώπης. Το Ψηφιακό Αρχείο είναι προσβάσιμο στην παγκόσμια κοινότητα μέσω της ιστοσελίδας του Μουσείου. Σήμερα, το Μουσείο Καποδίστρια και το Κέντρο Καποδιστριακών Μελετών, μικρό σε έκταση περιφερειακό μουσείο στην ενδοχώρα της Κέρκυρας, μετατρέπεται σε πρότυπη πολιτιστική μονάδα, λειτουργώντας ως ένα σημαντικό τοπόσημο για την κερκυραϊκή, την ελληνική και την ευρωπαϊκή ιστορία.
Η διαδρομή του Ιωάννη Καποδίστρια από την Κέρκυρα έως το Μεσολόγγι
Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε το 1776 στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Έζησε τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του μαζί με τα οχτώ του αδέλφια, σε ένα περιβάλλον αυστηρά πατριαρχικό και θρησκευόμενο, ενώ η οικογένειά του είναι μια από τις παλαιότερες του νησιού με τους προγόνους του να μετοικούν στο νησί το 14ο αιώνα από την πόλη Κάπο ντ’ Ίστρια στη σημερινή Σλοβενία.
Το οικογενειακό όνομα ήταν Βιττόρι αλλά από το 15ο αιώνα επικράτησε το επίθετο που προσδιόριζε την καταγωγή τους: Καποδίστρια.
Στη μακρά περίοδο της Βενετοκρατίας, κατά την οποία η Κέρκυρα παρουσιάζει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με άλλες δυτικοευρωπαϊκές πόλεις, οι Καποδίστρια έχουν σημαντική παρουσία στα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα του νησιού.
Σπουδές ιατρικής και διπλωματία
Ο Ιωάννης, όπως έκαναν και άλλοι νεαροί ευγενείς της εποχής, σπούδασε Ιατρική στην Πάδοβα της Ιταλίας (1794-1797) και μετά το τέλος των σπουδών του επέστρεψε στη γενέτειρά του όπου εξάσκησε το ιατρικό λειτούργημα.
Η επιστροφή του συνέπεσε με την κατάλυση της Βενετοκρατίας και την έλευση των Δημοκρατικών Γάλλων στο νησί, οι οποίοι επιδίωξαν ριζική αλλαγή των κοινωνικών δομών. Στα 1799, μετά από τετράμηνη πολιορκία της Κέρκυρας από ισχυρές ρωσσοτουρκικές δυνάμεις, οι Γάλλοι Δημοκρατικοί αποχώρησαν.
Το 1800 ιδρύθηκε η Επτάνησος Πολιτεία, το πρώτο νεοελληνικό κρατικό μόρφωμα, υπό τον έλεγχο κυρίως των Ρώσων. Τότε ξεκινά η εμπλοκή του Ι.Κ. με την ενεργό πολιτική. Ως Γραμματέας της Επικρατείας επί των Εξωτερικών, των Ναυτικών και του Εμπορίου της Επτανήσου Πολιτείας, θα εργαστεί συστηματικά για την εφαρμογή του Συντάγματος, για την επιμόρφωση των διοικητικών υπαλλήλων, για την ίδρυση νέων σχολείων, για την άμυνα. Όμως σύντομα (1807) η Επτάνησος Πολιτεία καταργείται τα Επτάνησα παραχωρούνται στους Αυτοκρατορικούς Γάλλους με τη Συνθήκη του Τιλσίτ.
Στην τσαρική Ρωσία
Το 1808 ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ προσκαλεί τον Ιωάννη Καποδίστρια στην Ρωσία για να υπηρετήσει στο ρωσικό υπουργείο εξωτερικών. Αυτό ήταν κάτι συνηθισμένο εκείνη την εποχή. Η Ρωσική Αυτοκρατορία ήταν δεκτική σε ικανούς ανθρώπους με αριστοκρατική καταγωγή ανεξαρτήτως εθνικότητας, που θα ήταν αφοσιωμένοι στον ανώτατο άρχοντα και θα υπηρετούσαν πιστά το κράτος. Στο διάστημα της πολιτικής σταδιοδρομίας του στη Ρωσία, ο Καποδίστριας θα γίνει πρόσωπο κλειδί όχι μόνο της ρωσικής διπλωματίας αλλά και της ευρωπαϊκής.
Το 1813 ορίζεται επικεφαλής της πρώτης ρωσικής διπλωματικής αποστολής στην Ελβετία όπου θα συμβάλλει στη διαμόρφωση της Ελβετικής Συνομοσπονδίας και θα συντάξει το νέο ελβετικό σύνταγμα. Αμέσως μετά, το 1814, θα γίνει στενός συνεργάτης του Αλέξανδρου Α’ στο Συνέδριο της Βιέννης που είχε συγκληθεί για να διευθετήσει την μεταναπολεόντεια τάξη στην Ευρώπη. Εκεί θα κερδίσει τη φήμη του ισότιμου συνομιλητή με μεγάλες προσωπικότητες της διπλωματίας όπως ο Μέτερνιχ, ο Ταϋλεράνδος και ο Κάσλρι. Το 1815 θα αναλάβει εκ μέρους της Ρωσίας τις τελικές διαπραγματεύσεις ειρήνης με τη Γαλλία και θα υπογράψει τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων. Την ίδια χρονιά, ο Καποδίστριας θα ενισχύσει τον Αλέξανδρο Α΄ στην απόφασή του να παράσχει Σύνταγμα στο Βασίλειο τις Πολωνίας.
Ο Καποδίστριας ως στενός συνεργάτης του Αλέξανδρου Α΄ είχε ήδη οριστεί δεύτερος υπουργός εξωτερικών μαζί με τον Κ. Β. Νέσσελροντ από το 1816. Θα διατηρήσει αυτή τη θέση ουσιαστικά έως το 1822, όταν θα αποσυρθεί στην Ελβετία εξ αιτίας της διαφωνίας του με τον Αλέξανδρο Α΄ για το ελληνικό ζήτημα. Το 1827 αποχωρεί και τυπικά από τη ρωσική υπηρεσία.
Κυβερνήτης της Ελλάδας
Ο Καποδίστριας φθάνει στη ρημαγμένη Ελλάδα αποφασισμένος να την αναμορφώσει με βάση ένα συγκεκριμένο σχέδιο, το οποίο για την εφαρμογή του προϋπέθετε συγκέντρωση των εξουσιών. Κατάφερε, στην αρχή, να εξασφαλίσει τη συνεργασία εκπροσώπων από όλες τις ηγετικές ομάδες. Έτσι πέτυχε να επικρατήσει εσωτερική ειρήνη, να οργανωθεί στοιχειωδώς η διοίκηση, να λειτουργήσει με κάποια επάρκεια ο κυβερνητικός μηχανισμός, να ληφθεί μέριμνα για τα ορφανά και γενικά για όσους ήταν τελείως απροστάτευτοι. Η χώρα απέκτησε ασφάλεια και τέθηκαν οι βάσεις μιας ομαλής πορείας. Για τον Κυβερνήτη προτεραιότητα είχε η εκδίωξη των Τούρκων και των Αιγυπτίων από την Πελοπόννησο και τη Στερεά και η εξασφάλιση όσο το δυνατόν ευρύτερων συνόρων για το υπό σχηματισμό κράτος.
Κατά τον Καποδίστρια, η Ελλάδα του 1828 δεν ήταν ώριμη για συνταγματικό πολίτευμα. Προείχε η απελευθέρωση της χώρας, η διεθνής αναγνώρισή της και ο καθορισμός ασφαλών συνόρων και η διανομή γαιών στους ακτήμονες. Στις προτεραιότητες της καποδιστριακής πολιτικής ήταν η επέκταση της στοιχειώδους μόρφωσης μέσω των αλληλοδιδακτικών σχολείων και η δημιουργία Κεντρικού Σχολείου για τη μόρφωση των μελλοντικών δασκάλων.
Οι πολιτικοί αντίπαλοι και η δολοφονία του Καποδίστρια
Στην προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα ευρωπαϊκό κράτος, ο Καποδίστριας απέκτησε με τον καιρό αρκετούς πολιτικούς αντιπάλους. Σε αυτό συνέβαλαν πολλοί παράγοντες: η νέα πραγματικότητα έφερε στο προσκήνιο νέες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις με αντικρουόμενα συμφέροντα. Πολλές από τις ελπίδες των επαναστατημένων Ελλήνων, διαψεύσθηκαν από τη σκληρή πραγματικότητα μιας μικρής, φτωχής χώρας που αναγκάστηκε να κάνει τα πρώτα της βήματα δεμένη στη βοήθεια των Ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ο ίδιος ο Καποδίστριας, υιοθέτησε ένα συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης που ενόχλησε όσους πίστευαν στη δύναμη των δημοκρατικών διαδικασιών.
Η αντίδραση στο πρόσωπο του Καποδίστρια, παίρνει μορφή στα πρόσωπα της οικογένειας Μαυρομιχάλη. Το πρωί της Κυριακής της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 στο Ναύπλιο, ο Κυβερνήτης, δολοφονείται στο ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, από τον γιο και τον αδερφό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ένα κεφάλαιο κλείνει για το νέο ελληνικό κράτος. Στην Κέρκυρα ήλπιζε πάντα να επιστρέψει, για να ασχοληθεί με τη γη του, όταν θα αποσύρονταν οριστικά από την πολιτική. Φευ… στην πολυαγαπημένη του πατρίδα, επιστρέψει νεκρός… Η σορός του Κυβερνήτη θα μεταφερθεί τον Απρίλιο του 1832 στην Κέρκυρα, από τον αδελφό του Αυγουστίνο, για να ταφεί στην Ι.Μ. Πλατυτέρας δίπλα από τον τάφο του πατέρα του, Αντωνίου Μαρία Καποδίστρια.
Τα αδέλφια του στην πολιτική
Από τα παιδιά του, πέρα από τον Ιωάννη, με την πολιτική ασχολήθηκαν ο Βιάρος και ο Αυγουστίνος, οι οποίοι συμμετείχαν στη διοίκηση της Επτανήσου Πολιτείας, ενώ αργότερα ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του αδελφού τους Ιωάννη και ανέλαβαν κρίσιμες θέσεις στη διοίκηση του ελληνικού κράτους. Μάλιστα, ο Αυγουστίνος για λίγους μήνες συμμετείχε στην τριμελή επιτροπή που ανέλαβε την διακυβέρνηση του κράτους, μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια.
Μια… «selfie» της εποχής, δώρο του Καποδίστρια στον πατέρα του
Ένα από τα πολύ ενδιαφέροντα εκθέματα του Μουσείου είναι ένα πορτρέτο του Ι. Καποδίστρια, διαστάσεων 115×137 εκατοστών που φιλοτεχνήθηκε στην Ελβετία περί τα 1814 από άγνωστο) Φλαμανδό ζωγράφο. Ήταν ένα δώρο του 37χρονου τότε Ιωάννη στον πατέρα του, Αντώνιο-Μαρία Καποδίστρια, στην Κέρκυρα. Το είχε ζητήσει με γράμμα του ο ίδιος ο Αντώνιος – Μαρία από το γιό του, προκειμένου να δει έστω και σε απεικόνιση την όψη του παιδιού του μετά από πολλά χρόνια απουσίας του από το νησί. Στο πορτρέτο αυτό, ο Καποδίστριας απεικονίζεται με επίσημη διπλωματική ενδυμασία, φέροντας στο δεξί πέτο το παράσημο του Μεγαλόσταυρου της Αγίας Άννης, στην ταινία που φέρει από τον αριστερό ώμο διαγώνια και καταλήγει δεξιά. Στον λαιμό του φέρει τον Σταυρό Β΄ τάξης του Τάγματος του Αγίου Βλαδιμήρου που του απονεμήθηκε από τον Αλέξανδρο Α΄ τον Ιούνιο του 1814, για την επιτυχία της διπλωματικής αποστολής του στην Ελβετία. Θεωρείται από τις πλέον ρεαλιστικές απεικονίσεις του αφού φαίνεται πως πόζαρε ο ίδιος για μέρες ώστε να φιλοτεχνηθεί το πορτραίτο αυτό!
www.ert.gr
Γιάννης Ανδριώτης