Share this
- Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη
- Φωτογραφίες: Μάνθος Πρελορέντζος
Το μάρμαρο οι περιστεριώνες οι αυλές τ’ αλώνια
τα πυρωμένα άχυρα τα βάτα τα βατόμουρα
τα ζωντανά που περιφέρουν την ύπαρξή τους κάτω
απ’ το βλέμμα του Θεού και πιο κάτω ιτιές και
λυγαριές αμπέλια αγρέλια
επαναλήψεις της φύσης γυμνού τοπίου
που πότε με στοργή πότε άστοργα
με φρύγανα κλήματα αγριορίγανη αγριοκούνελα
ματιές της ώρας φευγάτη διάρκεια του σύμπαντος
σε κουβάρι λιτότητας.
(Ντίνου Σιώτη, «Τήνος»)
Δε θα μπορούσα να μη ξεκινήσω με στίχους του Τηνιακού ποιητή Ντίνου Σιώτη από το ποίημα του «Τήνος». Ο επισκέπτης, εκτός τη Μεγαλόχαρη που αντικρίζει μόλις βγει από το πλοίο, παίρνοντας τον δρόμο για την ενδοχώρα, θαυμάζει μια άλλη ομορφιά, όπως τους όμορφους περιστεριώνες. Ξεκινώντας από το χωριό του Ταραμπάδου, θα δει στον δρόμο του, περίτεχνα κτίσματα που μοιάζουν με πύργους, που έχουν ιδιαίτερα διακοσμητικά στοιχεία και είναι διάσπαρτοι στις βουνοπλαγιές αλλά και στις λαγκαδιές του νησιού.
Κατασκευάστηκαν για την εκτροφή των περιστεριών περίπου τον 18ο και 19ο αιώνα και αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της λαϊκής τέχνης του νησιού. Γνωρίζοντας όλοι μας πως η ιστορία και ο πολιτισμός κάθε κοινωνίας αποτελούν τους ισχυρότερους συνεκτικούς παράγοντες και είναι η εγγύηση για κάθε νέα δημιουργική πορεία.
Γνωρίζοντας πως είναι οι βαθιές ρίζες από τις οποίες αντλούμε δύναμη για να πορευτούμε με ασφάλεια στο αύριο, καλούμαστε να σώσουμε αυτούς που έμειναν ορθοί για να τους παραδώσουμε στη νεότερη γενιά όπως έχουμε καθήκον. Είναι ένα μοναδικό, αυθεντικό και σημαντικό αρχιτεκτονικό μνημείο, με μοναδικά γεωμετρικά σχήματα. Μνημείο λαϊκής κουλτούρας, λαϊκού πολιτισμού, λαϊκής τέχνης αγνώστων τεχνιτών.
Σήμερα, πολλοί περιστεριώνες ανήκουν σε ιδιωτικές περιουσίες αλλά -με την πάροδο των χρόνων-περνούν ως ιδιοκτησία ή κληρονομία σε πολλούς ανθρώπους και εκεί μπερδεύεται το θέμα της συντήρησης και της ευθύνης γι’ αυτήν. Με αποτέλεσμα, οι περιστεριώνες να ερημώνονται και να γκρεμίζονται χρόνο με τον χρόνο. Δεν προστατεύονται, δεν συντηρούνται, δεν υπάρχουν προγράμματα για τη διαχείρισή τους ως μνημείων τής παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, Ενώ η μαρμαροτεχνία έχει ενταχθεί στον κατάλογο της Unesco, οι περιστεριώνες ακόμη περιμένουν. Όπως και οι ανεμόμυλοι.
Κάθε περιστεριώνας είναι διαφορετικός, ένα μοναδικό έργο. Γι’ αυτό κάθε βουληστό, ερειπωμένο που γκρεμίζεται, χάνεται οριστικά. Όπως έχουν χαθεί κι’ εκείνοι που γκρεμίστηκαν πολύ παλιά. Απ’ ότι γνωρίζω οι πολλοί περιστεριώνες που έχουν καταγραφεί, επισκευασθεί και εν τέλει έχουν διασωθεί ήταν με πρωτοβουλία και κόπο των «Φίλων τού Πρασίνου», του συλλόγου στην Τήνο, με συντονιστή τον Γιάννη Ψάλτη. Και με την προσφορά ευαίσθητων ντόπιων και φίλων τού νησιού.
Χαίρομαι όταν τους βλέπω φροντισμένους, φωτισμένους από κάποιους μερακλήδες θα έλεγα. Δυστυχώς όμως υπάρχουν και πολλοί ιδιοκτήτες που θα προτιμούσαν σήμερα να γκρεμίζονται αφρόντιστοι οι περιστεριώνες τους, αφού η ύπαρξη περιστεριώνα καταλήγει σε ακόμη πιο αυξημένη φορολόγηση γης η οποία γι αυτούς δεν έχει μεγάλη αξία. Σίγουρα, οι 924 περιστεριώνες που είναι διάσπαρτοι σε όλο το νησί, είναι αδύνατον να συντηρηθούν από ένα σύλλογο που δεν έχει την οικονομική ευχέρεια να φέρει σε πέρας τόσο μεγάλο έργο. Και όσοι συντηρήθηκαν τους αξίζουν συγχαρητήρια.
Από την αρχή του καλοκαιριού, πριν φύγω για τις διακοπές μου στην Τήνο είχα ακούσει πως θα εκδοθεί ένα φωτογραφικό λεύκωμα με τους «Περιστεριώνες της Τήνου-Πλήρης Καταγραφή» όπως είναι ο τίτλος του βιβλίου. Του Μάνθου Πρελορέντζου. Το φωτογραφικό αυτό λεύκωμα είναι αποτέλεσμα μιας προσπάθειας τεσσάρων χρόνων όπου καταγράφηκαν όλοι οι περιστεριώνες της. Το βιβλίο είναι 328 σελίδες, τρίγλωσσο (ελληνικά, αγγλικά, ιταλικά) και περιέχει φωτογραφίες από όλους τους περιστεριώνες, την ακριβή τους θέση (συντεταγμένες μέσω gps), καθώς και σε ποια κατάσταση βρίσκονται.
Σε ένα πολύ καλό φωτογραφικό χαρτί, έρχονται ολοζώντανοι μπροστά σας για να σας προκαλέσουν σε ένα ταξίδι γνωριμίας το επόμενο καλοκαίρι. Με ένα εισαγωγικό σημείωμα συμμετέχει η Ιωάννα Παπασταθοπούλου, Αρχιτέκτων Μηχανικός, με εξειδίκευση στη διαχείριση Αρχαιολογικής κληρονομιάς, η οποία έγραψε μεταξύ άλλων: «Το πιο ιδιαίτερο στοιχείο του πολιτιστικού τοπίου του νησιού μας είναι οι περιστεριώνες. Κι αυτό γιατί ενώ το μεγαλύτερο μέρος της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Τήνου διακρίνεται για την απέριττη σχεδόν για τη δωρική της μορφή, στους περιστεριώνες η λαϊκή τέχνη και μαεστρία των πετράδων φτάνει στο απόγειο της. Ανάγκη έκφρασης ή προβολής;
Ό,τι κι αν ώθησε τους κατοίκους του νησιού στη δημιουργία των κτιρίων αυτών κατάφερε να δημιουργήσει κάτι εξαιρετικό. Μια σπάνια μορφή λαϊκής τέχνης που αποτελεί πλέον μοναδική κληρονομιά και δίνει ταυτότητα στον τόπο αυτό.» Ενώ ο π. Μάρκος Φώσκολος, αρχειοφύλακας και βιβλιοθηκάριος της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Νάξου-Τήνου, γράφει για την ιστορία των περιστεριώνων στο διάβα της ιστορίας στο νησί και τονίζει μεταξύ άλλων:
«Όμως το νησί της Τήνου είχε και έχει μια δική του προσωπικότητα η οποία διαμορφώθηκε από τη γεωφυσική της «κατασκευή», την πορεία της μέσα στην ιστορία, από τότε που οι πρώτοι κάτοικοι άρχισαν να λαξεύουν την πέτρα, να διαμορφώνουν καθημερινά με τη ζωή τους τον λαϊκό της πολιτισμό και να συνεισφέρουν με την κοπιαστική τους εργασία στον σχηματισμό του φυσικού της περιβάλλοντος, ευρύτερο και πιο στενό. Όντως δεν είναι διόλου υπερβολική η όμορφη ρήση του Κορνήλιου Καστοριάδη ότι «η Τήνος είναι ένα χειροποίητο νησί…»
Ευνόητο ότι δεν χωρούν στο άρθρο οι τόσο σημαντικές πληροφορίες των προαναφερόμενων, αλλά είναι μια πρόκληση-πρόσκληση να το προμηθευτείτε.
Οι περιστεριώνες μας συστήνονται ένας-ένας στις σελίδες του βιβλίου. Χωρισμένοι σε ενότητες όπως είναι και το νησί. Έξω Μεριά, Μέσα και Κάτω Μέρη. Μ’ αυτό το λεύκωμα περνούν πλέον από την απομόνωσή τους, ο καθένας ξεχωριστά από κάποιο απομακρυσμένο τόπο της Τήνου, σε μια μεγάλη παρέα όλοι μαζί για πρώτη φορά ώστε να μας παρουσιαστούν και να τους γνωρίσουμε. Και είναι πολύ σημαντικό να τους μάθουμε καλύτερα, διότι όσο περισσότερο γνωρίσουμε αυτά τα μοναδικά έργα λαϊκής τέχνης του τόπου μας και μέρος της παγκόσμιας λαϊκής κληρονομιάς, τόσο πιο πολύ θα απέχουν από το να αφεθούν στην αφάνεια τους και να γκρεμιστούν.
Εκτός όμως που ο αναγνώστης έχει μια ολοκληρωμένη εικόνα όλων των περιστεριώνων της Τήνου, μπορεί επίσης να βγάλει και ποικίλα συμπεράσματα. Όπως, που συνήθως κτίζονταν, που βρίσκονται οι πιο πολλοί, τι ιδιαίτερη διακόσμηση είχαν, το μέγεθος τους και άλλα πολλά. Το όνειρο και η ευχή του Μάνθου Πρελορέντζου που του αξίζουν συγχαρητήρια για όλη αυτή την επίπονη προσπάθεια, είναι να βοηθήσει ώστε ο αριθμός των περιστεριώνων της Τήνου να μείνει σταθερός και να μην μειωθεί στην πάροδο του χρόνου. Έτσι ώστε και οι νέες γενιές να έχουν την ευκαιρία να τους θαυμάσουν «ζωντανούς» και όχι μόνο μέσα από τις φωτογραφίες ενός βιβλίου.
Δική μου ευχή και όνειρο είναι να αποκτηθεί από τους Τηνιακούς και όχι μόνο, ως κόσμημα στη βιβλιοθήκη τους αλλά και στήριξης της προσπάθειας. Να στηριχτεί από κάθε Πολιτιστικό Σύλλογο, που καθήκον του είναι η προβολή του λαϊκού Πολιτισμού, υιοθετώντας μάλιστα έναν περιστεριώνα ώστε να τον αναστηλώσει με διάφορες εκδηλώσεις αλλά και εθελοντική εργασία. Μήπως πρέπει ο δήμος να δει τον τουρισμό με μια άλλη μορφή προβάλλοντας την ιστορία του τόπου; Γιατί πολύ όμορφα χάραξε τα μονοπάτια αλλά οι περιστεριώνες είναι κομμάτια της διαδρομής. Τέλος το Υπουργείο Πολιτισμού πιστεύω πως πρέπει να στηρίξει έμπρακτα όλη την προσπάθεια. Η αγάπη για τον τόπο κάποιων ονειροπόλων που πιστεύουν σε κάποιες άλλες αξίες, και που επιμένουν να μένουν μόνιμα στο νησί, όπως του Μάνθου Πρελορέντζου δεν πρέπει να μείνει μόνο στα λόγια αλλά στις πράξεις.
Επέλεξα να κλείσω με τα λόγια της Ιωάννας Παπασταθοπούλου, η οποία δείχνει την ανησυχία της για το αύριο και συμφωνώ απόλυτα μαζί της: «Σίγουρα μπορούμε να δημιουργήσουμε τη δική μας σύγχρονη ταυτότητα στον τόπο αυτό χωρίς όμως να κατακερματίζουμε ή να απαξιούμε για κάτι που αν τελικά εκλείψει ….δεν θα είμαστε εμείς»
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΚΙ ΕΔΩ:
Share this
