Ο H. D. Thoreau και τα «Γράμματα ενός Υπερβατιστή»: γράφει η Ελένη Αγγέλου

Ο H. D. Thoreau και τα «Γράμματα ενός Υπερβατιστή»: γράφει η Ελένη Αγγέλου
ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ, ΜΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Οι λέξεις ταξιδεύουν στον χρόνο και τη στιγμή που μας φθάσουν ένα ευρύ πεδίο δυνατοτήτων ανοίγεται μπροστά μας. Κατορθώνει έτσι, «να μιλήσει ο άνθρωπος στον άνθρωπο» παρατηρεί ο Χένρυ Θορώ και σημειώνει στο πρώτο του γράμμα προς τον Χάρρισον Μπλέικ πως «Αυτή είναι η αξία της λογοτεχνίας.» Διαβάζοντας τις επιστολές ενός ανθρώπου, αισθάνεται κανείς πως εισέρχεται −ίσως και λαθραία− στα άδυτα των σκέψεών του. Έτσι, δίχως αμφιβολία, δυνάμεθα να κατανοήσουμε τον συγγραφέα σαν να ζει μαζί μας σήμερα, να μας απευθύνει τον λόγο, να μας προσκαλεί εμάς τους ίδιους να τον συναντήσουμε στο Κόνκορντ της Μασαχουσέτης, όπως συχνά προσκαλεί τον Μπλέικ που είναι ο αρχικός παραλήπτης των επιστολών.

Γνωρίζει όμως ο Μπλέικ, από τα πρώτα γράμματα που λαμβάνει από τον Θορώ, πως δεν θα πρέπει να τα κρατήσει για τον εαυτό του. Είναι επιστολές-δοκίμια στα οποία ο Θορώ αποκαλύπτεται με τρόπο γενναιόδωρο, απλό και συγχρόνως αποφθεγματικό. Κι αυτό συνιστά μια προσήμανση για τον μελλοντικό αναγνώστη: οι επιστολές δεν επισκιάζονται από την ανία της καθημερινότητας, τις έγνοιες και τα τετριμμένα της ζωής, όπως ίσως συμβαίνει συνήθως όταν γράφουμε σε φίλους και γνωστούς. Σε κάθε σελίδα αναδύεται ο πανανθρώπινος και διαχρονικός χαρακτήρας των λόγων ενός φιλοσόφου που εξετάζει τον εαυτό του, τη φύση και την αλληλεπίδρασή του με όσα τον περιβάλλουν.

Επιστολή του Thoreau στον Harrison Blake

Στα Γράμματα ενός Υπερβατιστή, ο Θορώ μιλά στον Μπλέικ στον πληθυντικό∙ η εν λόγω επιλογή της μετάφρασης του αγγλικού ‘you’ είναι διττά δικαιολογημένη. Παρά τη μακρόχρονη φιλία που τους συνδέει και διατηρείται ως τον θάνατο του Θορώ, ο Μπλέικ αναγνωρίζει πως «η σχέση μας, καθώς κοιτάζω πίσω, ήταν σχεδόν απρόσωπη και αποτυπώνει πλήρως την ιδέα του [Θορώ] ότι ‘οι σκέψεις είναι οι εποχές της ζωής μας: καθετί άλλο δεν είναι παρά ένα ημερολόγιο των ανέμων που φύσηξαν όσο βρισκόμασταν εδώ’.»

Harrison G. O. Blake

Με άλλα λόγια, ο Μπλέικ γνωρίζει πως ναι μεν είναι ο τυπικός παραλήπτης των γραμμάτων αλλά τα κείμενα αντανακλούν κάτι που ξεπερνά την επικοινωνία μεταξύ δυο μονάχα ατόμων. Γι’ αυτό, λαμβάνοντάς τα, καλεί δικούς του φίλους και τα διαβάζει δυνατά δημιουργώντας έτσι το πρώτο κοινό του Θορώ, την ίδια εποχή που αρχίζει να γίνεται γνωστός για τα διάσημα του έργα ως τις μέρες μας, το Ουώλντεν και την Πολιτική Ανυπακοή. Μετά τον θάνατο του Θορώ, ο Μπλέικ θα αναλάβει την έκδοση των Ημερολογίων του. Επιπλέον, ο πληθυντικός δίνει την αίσθηση πως ο Θορώ πράγματι απευθύνεται σε όλους εμάς, δυο αιώνες ύστερα, που διαβάζουμε τις λέξεις του όταν πλέον ο ίδιος δεν μπορεί να διεκδικήσει φυσική παρουσία στη ζωή μας. Τα Γράμματα στον Μπλέικ είναι ο διαμεσολαβητής για να μεταφερθούμε στην Νέα Αγγλία του 19ου αιώνα, να ακούσουμε τους λόγους του Θορώ και να εντείνουμε τον διάλογο μέσα μας.

Ο Θορώ δεν «κηρύττει» ώστε να δεχτούμε τις ιδέες του άκριτα. Μας καλεί να περάσουμε κάθε σκέψη από τη βάσανο της προσωπικής μας εμπειρίας και ορθολογικής ικανότητας. Γράφει, ταυτοχρόνως, σκοπεύοντας να γίνει κατανοητός, αποφεύγει τον βερμπαλισμό, τους κενόδοξους εντυπωσιασμούς και ποτέ δεν προσπαθεί να καθορίσει πρότυπα πράξεων και συμπεριφοράς. «Οι άνθρωποι πιστεύουν μόνο ό,τι δουν. Αφήστε τους να δουν» σημειώνει στον Μπλέικ προς το τέλος του πρώτου γράμματος. Κι αυτό συνοψίζει τη φιλοσοφία της ζωής του.

Ελένη Αγγέλου

Το βιβλίο του Χένρι-Ντέιβιντ Θορώ (Henry David Thoreau) Γράμματα ενός υπερβατιστή κυκλοφορεί από της εκδόσεις Ροές στην αγαπημένη σειρά microMEGA (σελ.:144, τιμή: €8,48).
Εισαγωγή – Μετάφραση – Σημειώσεις: Ελένη Αγγέλου
Επιμέλεια – Σημειώσεις: Κώστας Αντωνίου
Στο εξώφυλλο: Σκίτσο του ίδιου του Θορώ, από το Ημερολόγιό του

Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΡΙΑ

Η Ελένη Αγγέλου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία της Επιστήμης στο ΕΚΠΑ. Έχει παρακολουθήσει μαθήματα Φιλοσοφίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Harvardστις ΗΠΑ. Έχει εργαστεί στο Thoreau Institute at Walden Woods στο Lincoln, Massachusetts, καθώς και στην Ελληνική Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής στην Αθήνα. Τέλος, είναι διδακτορική υπότροφος Φιλοσοφίας του City University of New York στις ΗΠΑ.

www.ert.gr

Μαρία Σφυρόερα