Το Έδικτο των Μεδιολάνων

  • Α.Α. Βασίλιεφ*

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ο Χριστιανισμός απέκτησε το επίσημο δικαίωμα να υπάρχει και να αναπτύσσεται. Το πρώτο διάταγμα που ευνοούσε τον Χριστιανισμό, εκδόθηκε το 311 από τον Γαλέριο, που υπήρξε ένας από τους πιο άγριους διώκτες του. Το διάταγμα αυτό συγχωρούσε τους Χριστιανούς για την αντίστασή τους στις διαταγές τού κράτους να επιστρέφουν στην ειδωλολατρία και αναγνώριζε το νόμιμο δικαίωμά τους να υπάρχουν. «Οι Χριστιανοί», έγραφε το διάταγμα, «μπορούν και πάλι να υπάρχουν και να συναθροίζονται, εφόσον δεν κάνουν τίποτε το αντίθετο προς το κοινό καλό, και υποχρεούνται να προσεύχονται στον θεό τους για το καλό μας, το καλό της πολιτείας και το δικό τους» (1).’

Δύο χρόνια αργότερα, μετά τη νίκη του επί του Μαξεντίου και τη συμφωνία του με τον Λικίνιο, ο Κωνσταντίνος συναντήθηκε με τον Λικίνιο, στο Μιλάνο, όπου εξέδωσαν το εξαιρετικά ενδιαφέρον έγγραφο, το οποίο – λανθασμένα- ονομάζεται Έδικτο των Μεδιολάνων. Το πρωτότυπο του εγγράφου δεν έχει διασωθεί, αλλά ένα λατινικό διάταγμα, που έστειλε ο Λικίνιος στον έπαρχο της Νικομήδειας, έχει διασωθεί από τον Λακτάντιο. Μια ελληνική μετάφραση του λατινικού πρωτοτύπου υπάρχει στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευσεβίου.

Σύμφωνα με αυτό το διάταγμα, οι χριστιανοί και όσοι πίστευαν σε άλλες θρησκείες, είχαν πλήρη ελευθερία να ακολουθούν οποιαδήποτε θρησκεία ήθελαν. Όλα τα εναντίον των χριστιανών μέτρα εθεωρούντο άκυρα (2).

Το 1891 ο Γερμανός λόγιος Ο. Ζέεκ διατύπωσε τη θεωρία ότι ποτέ δεν εκδόθηκε το Έδικτο των Μεδιολάνων. Το μόνο Έδικτο που εκδόθηκε -γράφει- είναι το Έδικτο Ανεξιθρησκείας που εξέδωσε ο Γαλέριος το 311 (3). Το έγγραφο των Μεδιολάνων του 313 δεν ήταν στην πραγματικότητα ένα έδικτο, αλλά μία επιστολή προς τον διοικητή της Μικράς Ασίας.

Το συμπέρασμα πάντως είναι ότι ο Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος έδωσαν στον Χριστιανισμό τα δικαιώματα που είχαν οι ειδωλολάτρες και οι άλλες θρησκείες. Είναι πρόωρο να ομιλεί κανείς για θρίαμβο του Χριστιανισμού την εποχή τού Κωνσταντίνου, ο οποίος θεωρούσε ότι ο Χριστιανισμός μπορούσε να συμβιβασθεί με την ειδωλολατρία. Το σημαντικότερο γεγονός είναι ότι όχι μόνον έδωσε στους Χριστιανούς το δικαίωμα να υπάρχουν, αλλά καί τούς έβαλε κάτω από την προστασία τού Κράτους. Το γεγονός αυτό αποτελεί έναν εξαιρετικής σημασίας σταθμό για την ιστορία τού πρώιμου Χριστιανισμού. Οπωσδήποτε όμως το Έδικτο τής Νικομήδειας δεν θεμελιώνει την άποψη ορισμένων ιστορικών ότι κατά τη διάρκεια τής βασιλείας τού Κωνσταντίνου ο Χριστιανισμός είχε τοποθετηθεί πάνω από όλες τις θρησκείες, ότι οι άλλες θρησκείες ήταν απλώς ανεκτές (4) και ότι το “Έδικτο τών Μεδιολάνων” δεν διακήρυσσε μια τακτική ανεκτικότητας, αλλά την υπεροχή τού Χριστιανισμού (5). Όταν προκύπτει το ζήτημα τής εκλογής μεταξύ τής υπεροχής ή τών ίσων δικαιωμάτων τού Χριστιανισμού, πρέπει ασφαλώς να κλίνουμε προς τα ίσα δικαιώματα. Παρά ταύτα, η σημασία τού Εδίκτου τής Νικομήδειας είναι μεγάλη. Όπως λέει ένας ιστορικός, «στην πραγματικότητα, χωρίς υπερβολές, η σημασία τού “Εδίκτου τών Μεδιολάνων” παραμένει αναντίρρητα μεγάλη, γιατί αποτελεί μια πράξη που έθεσε τέρμα στην (εκτός Νόμου) θέση τών Χριστιανών, ενώ συγχρόνως αναγνώρισε πλήρη θρησκευτική ελευθερία, υποβιβάζοντας έτσι την ειδωλολατρία, de jure, από την προηγού- μενή της θέση, ως τής μόνης επίσημης θρησκείας, στην ίδια θέση, την οποία είχαν και οι άλλες θρησκείες» (6).


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Lactantius, «De mortibus persecutorum» 34, 4- 5: Eusebius, «Historia ecclesiastica», VIII, 17, 9/10.

(2) Lactantius, «De mortibus persecutorum» 48, 4-8: Eusebius, «Historia ecclesiastica», X, 5, 6/9.

(3) «Das sogenannte Edikt von Mainland», «Zeitschrift fur Kirchengeschichte», XII (1891), 381-386. Βλέπε επίσης «Geschichte des Untergangs der antiken Welt» (2 η έκδοση, Berlin 1897), 495.

(4) A. Lebedev, Η εποχή των διωγμών των Χριστιανών (τρίτη έκδοση, St. Petersbourg, 1904) σελ. 300-301, Ρωσικά.

(5) Ν. Grossu, Το έδικτο τον Μιλάνου (σελ. 29-30, στις εκδόσεις της θεολογικής Ακαδημίας του Κιέβου, 1913, Ρωσικά).

(6) A. Brilliantov, Ο Μέγας Κωνσταντίνος και το έδικτο τον Μιλάνου ( Petrograd, 1916, σελ. 157, Ρωσικά), Μ. A. Huttman, «The Establishment of Christianity and the Proscription of Paganism». 123. Βλέπε και Maurice, «Numismatique constantinienne» II, iv, όπου φαίνεται από τα νομίσματα η ελεύθερη συνύπαρξη του Χριστιανισμού και τυς Ειδωλολατρίας.

*Α. Α. Βασίλιεφ, Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, Α ΄, εκδ. Πάπυρος, σελ. 76-77.


Αφήστε μια απάντηση