Έχοντας ζήσει με άτομα που υπήρξαν μέρος της ανταλλαγής – πρόσφυγες, και γνωρίζοντας από παιδί ακόμη τη διαδικασία της αποκατάστασής τους η πρότασή της να διερευνήσει το θέμα της αστικής αποκατάστασης των προσφύγων στην Κομοτηνή δεν εξέπληξε κανέναν. Ο λόγος για την κα Μαίρη Κοσμίδου, που η έρευνά της, βιβλίο πια από τις Εκδόσεις Παρατηρητής της Θράκης, με τίτλο: «Η αστική αποκατάσταση των προσφύγων στη Ροδόπη ― Τα «Προσφυγικά» και οι σχολικές υποδομές της Κομοτηνής» παρουσιάστηκε χθες στην Κομοτηνή. Στο πάνελ : ο Ιωάννης Μπακιρτζής, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας ΔΠΘ, ο Κώστας Κατσιμίγας, Περιφερειακός Σύμβουλος, Αρχιτέκτων μηχανικός, η Κατερίνα Σχοινά, Φιλόλογος. Την εκδήλωση συντόνισε η κα Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη, Φιλόλογος – Επιμελήτρια εκδόσεων, που είχε και την συγκεκριμένη επιμέλεια της έκδοσης.
Κατερίνα Σχοινά: Είναι παράδοση η ενασχόληση των εκπαιδευτικών με την τοπική ιστορία
«Όσοι γνωρίζουμε καλά την Μαίρη και την εξαιρετική αγάπη για τον τόπο της, την υπερηφάνεια για την προσφυγική της καταγωγή, τις γνώσεις της για την τοπική ιστορία δεν εξεπλάγη μεν γι αυτό το συγγραφικό εγχείρημα, απεναντίας μάλλον το περιμέναμε.» δήλωσε στην ΕΡΤ Κομοτηνής η κα Κατερίνα Σχοινά και σημείωσε ότι « Η Μαίρη κομίζει γλαύκας Αθήνας, δηλαδή δεν κάνει κάτι καινούργιο με την έννοια ότι ένας εκπαιδευτικός έμπειρος ασχολείται με την τοπική ιστορία. Είναι παράδοση η ενασχόληση των εκπαιδευτικών με την τοπική ιστορία. Κι όταν λέμε τοπική ιστορία με την ευρύτερη έννοια. Εμπεριέχει ο όρος και τη λαογραφία και τη γλώσσα κ.α.»
Η κα Σχοινά ανέφερε το παράδειγμα του Νικόλαου Πολίτη, όταν το 1887 είχε αναλάβει Γενικός Επιθεωρητής του Υπουργείου Παιδείας είχε απευθύνει μια εγκύκλιο προς όλους τους εκπαιδευτικούς, όσο μπορούν να ασχοληθούν με την τοπική ιστορία. Και πολλοί σημαντικοί θρακογράφοι με σημαντικότερο ίσως τον Πολύδωρο Παπαχριστοδούλου υπήρξαν εκπαιδευτικοί. «Δεν ξέρω κατά πόσο όλοι αυτοί είναι ιστοριοδίφες ή ιστορικοί και πόσα εχέγγυα επιστημοσύνης διαθέτει το έργο τους, αλλά είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό έργο ειδικά με το δεδομένο ότι αρχεία και πηγές ιστορικές δεν υπάρχουν τουλάχιστον όσον αφορά την ιστορία της περιοχής μας καταλαβαίνετε τι κληροδοτούν προς μελέτη στους επιστήμονες και στον τόπο. Αυτό ακριβώς έκανε και η Μαίρη με μια εξαιρετική μελέτη η οποία όπως είπα και στην ομιλία μου είναι πάρα πολύ μοντέρνα στην προσέγγιση της γιατί αφενός ζητά την ενεργό συμμετοχή του αναγνώστη και οι σύγχρονες αναγνωριστικές θεωρίες αυτό πρεσβεύουν ο αναγνώστης συν παράγει νόημα μαζί με τον συγγραφέα και αφετέρου η ιστορική της αφήγηση δημιουργεί κάποιες μικρο ρωγμές οι οποίες επιτρέπουν στη φωνή της μνήμης, στη φωνή των αφανών ανθρώπων να εισχωρήσουν στην ιστορική αφήγηση και να προσθέσουν τις δικές τους ψηφίδες στο ιστορικό της αφήγησης όπως είναι οι συγγενείς της Μαίρης , κάποια άτομα αγαπημένα που μεταφέρουν τις δικές τους μνήμες.»
Σύμφωνα με την κα Σχοινά αυτές οι φωνές της μνήμης μπορούν να διασταυρωθούν με τη φωνή της μνήμης του κάθε αναγνώστη , ειδικά αυτού που φέρει προσφυγική καταγωγή και να συν-διαμορφώσει μια ιστορική αφήγηση δίπλα σ’ αυτή της κας Κοσμίδου, που μπορεί και να αντίκειται στα όσα υποστηρίζει η συγγραφέας στη δική της αφήγηση. «Αυτό το βιβλίο η Μαίρη το αφιερώνει στους προγόνους της αλλά το αφιερώνει και στους επιγόνους της. Νομίζω ότι αυτό το βιβλίο πρέπει να το διαβάσουν κυρίως νέα παιδιά, διότι μια εισροή προσφύγων όπως ήταν αυτοί από την πρώην Σοβιετική Ένωση είναι πολιτισμικός εμπλουτισμός, άρα ουσιαστικά τα βοηθάει να γίνουν καλύτεροι άνθρωποι.»
Κώστας Κατσιμίγας: Θα πρέπει ο τοπικός δήμος ή η περιφέρεια να βρει τον τρόπο να αποκτήσουν κάποια ιστορικά σπίτια
«Ένα βιβλίο πάρα πολύ ενδιαφέρον διότι πραγματεύεται ουσιαστικά το χώρο όπου έζησε και εξακολουθεί να ζει ακόμη και σήμερα ένα πολύ μεγάλο μέρος των κατοίκων της πόλης αυτής, μιας πόλης η οποία είναι στην πλειοψηφία της πρόσφυγες, πρόσφυγες και χριστιανοί και μουσουλμάνοι σε διαφορετικά προσφυγικά τμήματα, μια πόλη η οποία γεννήθηκε μέσα από καταστροφές, ως εκ τούτου είναι μια πόλη οι κάτοικοι της οποίας κατοίκησαν μέσα σε στοιχειώδης οικοδομές, μιας ελάσσονος σημασίας αρχιτεκτονικής, ωστόσο, αρχιτεκτονικής.» ανέφερε στην ΕΡΤ Κομοτηνής ο κος Κώστας Κατσιμίγας μιλώντας για το βιβλίο της κας Κοσμίδου και έκανε λόγο για για σπίτια τα οποία παρά το μικρό μέγεθος τους και τα ευτελή υλικά τους αντιμετώπισαν στεγαστικές ανάγκες και στέγασαν ανθρώπους οι οποίοι στο πέρας του χρόνου και μεγάλωσαν, και ανδρώθηκαν και σπούδασαν, επομένως είναι ένα κομμάτι της ίδιας της ζωής τους. Σύμφωνα με τον κ. Κατσιμίγα αυτή η καταγραφή δεν είχε γίνει σχεδόν ποτέ. Ψήγματα είχαν πιάσει κάποιοι. «Ωστόσο», όπως είπε, «σήμερα είμαστε μπροστά σε μια ολοκληρωμένη δουλειά που είχε πιάσει η Μαίρη Κοσμίδου με τη δική της οπτική, της εκπαιδευτικού και μπόλικο συναίσθημα το οποίο είναι απαραίτητο γιατί η προσφυγιά είναι ταυτισμένη και με τον πόνο.»
Τέλος, ερωτηθείς για το αν υπάρχουν προσφυγικές κατοικίες οι οποίες θα μπορούσαν να σωθούν; Ανέφερε: «Ναι, ακόμη υπάρχουν προσφυγικά σπίτια τα οποία είναι και κατοικημένα, βέβαια έχουν αλλοιωθεί . Ωστόσο, νομίζω ότι δεν μπορούμε να ελπίζουμε στη διατήρηση αυτής της ιστορικής μνήμης από τους ιδιώτες. Θα πρέπει ο τοπικός δήμος ή η περιφέρεια να βρει τον τρόπο να αποκτήσουν κάποια ιστορικά σπίτια, ευχής έργο να βρεθούν και κάποια οικοδομικά τετράγωνα, έστω ένα, όπου εκεί θα μπορούσε να γίνει ένα μουσείο προσφυγικού ελληνισμού μέσα ακριβώς από αυτές τις κατασκευές που στέγασαν τους πρόσφυγες. Υπάρχουν ακόμη, όχι πολλά, αλλά υπάρχουν.»
Μαίρη Κοσμίδου: Για μένα ήταν μια κατάθεση ψυχής
Μιλώντας για το βιβλίο της η ίδια η συγγραφέας σημείωσε «Πραγματικά για μένα ήταν μια κατάθεση ψυχής. Ευχαριστώ τους ανθρώπους που μίλησαν για το βιβλίο μου. Και για τους τόσους επαίνους που πήρε αυτό το βιβλίο. Όταν ξεκίνησα να το γράφω δεν μπορούσα να φανταστώ το τι θα έφερνε αυτό το βιβλίο σε μένα, στην οικογένειά μου, στην πόλη και στις επόμενες γενιές. Και θεωρώ ότι είναι ένα βιβλίο το οποίο μπορεί να δώσει πολλά εναύσματα, να δώσει πολλές φλόγες για να ανάψουν σε άλλους ανθρώπους και να ξεκινήσουν να αποτυπώνουν και να αφοσιώνονται στην επόμενη γενιά την Κομοτηνή του χθες, του σήμερα, αλλά και του αύριο.»
Η κα Κοσμίδου μιλώντας για το μήνυμα που στέλνει σήμερα εκείνη η προσφυγική Κομοτηνή μίλησε για προσπάθειες που πρέπει να γίνονται με πολύ κόπο, με πολύ δουλειά, με στόχο να μπορούμε να πάμε μπροστά. Κι από εκείνα τα φτωχά προσφυγικά σπίτια, από εκείνα τα σπίτια με τις πολλές ελλείψεις , αλλά με την πολύ αγάπη, μπορούμε να πάμε μπροστά και να αφήσουμε στην κοινωνία μας στις επόμενες γενιές ανθρώπους που πραγματικά θα συμβάλουν σ΄αυτό τον τόπο.» σημείωσε η συγγραφέας.
Όπως τονίζει την προσφυγική κληρονομιά δεν την εκτιμήσαμε, όπως θα έπρεπε, παρασυρμένοι από τους νεωτερισμούς ή από τους στόχους που βάζαμε, ξεχάσαμε τι πραγματικά είχαμε στα χέρια μας. «Δεν την εκτιμήσαμε ίσως γιατί θύμιζε φτώχεια, δυστυχία, δύσκολα χρόνια. Ίσως γιατί θέλαμε να φέρουμε κάτι το καινούργιο, έτσι πολλά καλά στοιχεία τα γκρεμίσαμε» κατέληξε αφήνοντας την υπόσχεση μετά από κάποια χρόνια να συνεχίσει με την έρευνα και τη συγγραφή «είναι τόσα πολλά που μας περιμένουν αλλά και άλλα που βρίσκονται εκτός αυτού του βιβλίου».
Φώτο: Στιγμιότυπα από την εκδήλωση ρεπορτάζ-κείμενα-φωτογραφίες-video:Μαρία Νικολάου
www.ert.gr
Μαρία Νικολάου