της Μάχης Μαργαρίτη
«Αυτός ο Σεπτέμβρης θα είναι γεμάτος θάρρος και ομορφιά». Έτσι γράφουν στην ιστοσελίδα τους τα μέλη της «Παγκόσμιας Απεργίας για το Κλίμα». Το ρολόι μετρά ανάποδα στην ηλεκτρονική σελίδα «Παρασκευές για το Μέλλον» -μια μαθητική, κυρίως, παγκόσμια πρωτοβουλία. Από τις 20 ως τις 27 Σεπτεμβρίου, προγραμματίζονται 2.500 δράσεις σε 115 χώρες και 1.000 πόλεις σε όλο τον κόσμο -και στην Ελλάδα- με στόχο αυτή να είναι η μεγαλύτερη περιβαλλοντική κινητοποίηση που έχει γίνει ποτέ. Στις 23 Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται στη Νέα Υόρκη η Έκτακτη Σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα. Όσο πιο πολλοί είναι οι διαδηλωτές σε όλο τον πλανήτη, λένε οι οργανωτές, τόσο πιο δυνατά θα ακουστεί στους διαδρόμους των Ηνωμένων Εθνών το μήνυμα: «Το σπίτι μας καίγεται».
Τα στοιχεία είναι γνωστά. Οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν φτάσει σε επίπεδα-ρεκόρ. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια ήταν τα τέσσερα θερμότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ. Ασύλληπτου μεγέθους καταστροφή από τις φετινές πυρκαγιές στον Αμαζόνιο και τη Σιβηρία. Εξαφάνιση άγριων ειδών. Περιβαλλοντικοί πρόσφυγες, «αθέατοι» για τον δυτικό κόσμο. Συνέπειες στη ζωή και την υγεία των πληθυσμών. «Η στάθμη των θαλασσών ανεβαίνει, και αρχίζουμε να βλέπουμε τις απειλητικές για τη ζωή συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην υγεία, με τη ρύπανση του αέρα, τους καύσωνες και τους κινδύνους στην ασφάλεια της τροφής» λέει ο ΟΗΕ. Η συζήτηση δε γίνεται πια για κλιματική αλλαγή, αλλά για κλιματική κρίση.
«Δε χάνουν μάθημα –αυτό είναι το μάθημα»
Τον τελευταίο χρόνο πάνω από δύο εκατομμύρια έφηβοι σε όλο τον κόσμο βγήκαν από τα σχολεία τους ζητώντας «κλιματική δικαιοσύνη». Οι ίδιοι είναι που κήρυξαν την 20η Σεπτέμβρη «ιστορική μέρα για μια παγκόσμια κλιματική απεργία». Από τα κυριότερα αιτήματά τους, η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας -ενώ πρόσφατα προστέθηκε το αίτημα για δίκαιη μετάβαση και δουλειές για τους εργαζόμενους στη βιομηχανία των ορυκτών καυσίμων και τις κοινότητες. Σε κάθε χώρα και περιοχή, τίθενται και τοπικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Αλλά αυτή τη φορά, οι νέοι ζητούν από τους ενήλικες να βρεθούν κι αυτοί στο πλευρό τους. Πολλοί ανταποκρίνονται.
«Είμαστε από διαφορετικές εθνικότητες, παρελθόντα και ηλικίες. Και είμαστε όλοι γονείς. Και όπως οι γονείς παντού, θα κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να διασφαλίσουμε ότι τα παιδιά μας θα μεγαλώσουν ασφαλή και ευτυχισμένα. Είμαστε τρομοκρατημένοι για το τι σημαίνει η όλο και επιδεινούμενη κλιματική κρίση για τα παιδιά μας και εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον πλανήτη -πολλά από τα οποία ήδη υποφέρουν από ακραίες ξηρασίες, πλημμύρες και καταιγίδες που όλο και πιο πολύ γίνονται καθημερινότητα στον ραγδαία θερμαινόμενο κόσμο μας.» Αυτά έγραφαν σε ανοιχτή τους επιστολή, ενόψει της κινητοποίησης του περασμένου Μαΐου, δεκάδες γονείς, μεταξύ των οποίων γνωστά πρόσωπα, από τους ηθοποιούς Μάικλ Σιν, Τζουντ Λο και Έμιλι Μόρτιμερ, μέχρι τη συγγραφέα Μάργκαρετ Άτγουντ και τους ποδοσφαιριστές Πίτερ Κράουτς και Γκάρι Λίνεκερ. «Εμπνεόμαστε από τους νέους ανθρώπους που κινητοποιούνται για κλιματική δράση, αλλά δε μπορούμε να αφήσουμε τα παιδιά μας μόνα να διορθώσουν το χάος που οι προηγούμενες γενιές δημιούργησαν.»
Από κάποιους ασκήθηκε κριτική για το ότι μαθητές χάνουν μαθήματα κάθε Παρασκευή για να διαδηλώνουν για το κλίμα. «Διαφωνούμε. Το να διαδηλώνεις στο όνομα της κλιματικής δικαιοσύνης είναι μια ηχηρή επιβεβαίωση του ότι μαθαίνουν: φαίνεται ότι οι νέοι του κόσμου όλον αυτό τον καιρό ακούνε τους δασκάλους τους. Κατανοούν την επιστήμη της παρέμβασης στο κλίμα. Κατανοούν τα μαθήματα της ιστορίας. Παλεύουν με την πολυπλοκότητα των δυνάμεων της αγοράς και τα αληθινά κόστη της ρύπανσης. Στα μαθήματα των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών που διδάσκονται, ακούνε τις φωνές αυτών που ζουν στο περιθώριο, και τιμούν την αξιοπρέπεια και την ανθρωπιά μέσα από τις τέχνες. Είναι βέβαια αναμφισβήτητο ότι οι μαθητές μας -όλοι μας- έχουμε πολλά ακόμα να μάθουμε για την κλιματική καταστροφή και την αδικία. Καθώς η νέα σχολική χρονιά αρχίζει, οι εκπαιδευτικοί έχουμε πολύ νέο υλικό να διδάξουμε. Ο Ιούλιος ήταν ο θερμότερος μήνας στην ιστορία, ο 415ος συνεχής μήνας που ήταν θερμότερος από τον μέσο όρο του 20ου αιώνα. Η Ευρώπη ‘ψήθηκε’ φέτος το καλοκαίρι, ενώ ο πάγος στην Αρκτική και τη Γροιλανδία έλιωσε με ρυθμό-ρεκόρ. Οι κληρονομιές της αποικιοκρατίας και η παγκόσμια ανισότητα συνεχίζουν να βάζουν μαύρους, σκουρόχρωμους και άλλους περιθωριοποιημένους ανθρώπους στον δρόμο του κινδύνου -τον Ιούνιο εκατοντάδες χωριά στην Ινδία εκκενώθηκαν μπροστά σε μια ιστορική ξηρασία -παρότι είναι οι λιγότερο υπεύθυνοι για την κρίση. Οι καμπάνες του κινδύνου χτυπούν όλο και πιο δυνατά κάθε χρόνο.
Γι΄αυτό, πάνω από όλους, εμείς οι εκπαιδευτικοί πρέπει να βοηθήσουμε να δυναμώσει το κίνημα για το κλίμα, και η αρχή αυτής της σχολικής χρονιάς είναι μια σημαντική στιγμή. Τα μάτια του κόσμου είναι στους νέους ανθρώπους, που δείχνουν το είδος του οράματος και της αποφασιστικότητας που δεν έχουν ακόμα εμφανιστεί στους διαδρόμους της εξουσίας σε όλο τον κόσμο. Οι μαθητές μας αγαπούν να φωνάζουν, ‘Εμείς είμαστε η αλλαγή που περιμέναμε’. Το φθινόπωρο του 2019, δε θα μπορούσαν να έχουν περισσότερο δίκιο. Ρισκάρουμε να χάσουμε την αξιοπιστία μας στα μάτια μιας ολόκληρης γενιάς μαθητών αν δε μπορέσουμε να δράσουμε στηρίζοντας τον καθοριστικό σκοπό της γενιάς τους.» Αυτά έγραφαν στον Guardian εκπαιδευτικοί, λίγα εικοσιτετράωρα πριν από την παγκόσμια κινητοποίηση για το κλίμα.
Πριν από λίγες μέρες στη Νέα Υόρκη ανακοινώθηκε ότι το πάνω από ένα εκατομμύριο μαθητές των δημόσιων σχολείων μπορούν με γονική συναίνεση να λείψουν στις 20 Σεπτεμβρίου για να διαδηλώσουν.
Ένα γράμμα-έκκληση στους διευθυντές περισσότερων από 30.000 σχολεία στον κόσμο απευθύνει προσωπικά ο γενικός γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας Κούμι Ναϊντού. Και τους ζητά να επιτρέψουν στους μαθητές να πάρουν μέρος σε αυτό το χωρίς προηγούμενο κύμα κινητοποιήσεων του Σεπτεμβρίου. «Σας γράφω σήμερα για να σας ζητήσω να μην αποτρέψετε ούτε να τιμωρήσετε τους μαθητές σας που θα πάρουν μέρος στις παγκόσμιες μέρες κινητοποιήσεων από τις 20 ως τις 27 Σεπτεμβρίου. Η κήρυξη επείγουσας ανάγκης για το κλίμα είναι το καθοριστικό ζήτημα ανθρώπινων δικαιωμάτων για αυτή τη γενιά των παιδιών. Οι συνέπειές του θα διαμορφώσουν τις ζωές τους με τρόπους που δε μπορούμε ακόμα να φανταστούμε. Τα παιδιά δεν πρέπει να τιμωρούνται όταν μιλούν δυνατά για τις μεγάλες αδικίες των καιρών μας. Δεν είναι η συμπεριφορά των νέων που πρέπει να αμφισβητούμε. Είναι η δική μας.»
Η σύνδεση με τους εργαζόμενους -και το «φαινόμενο Τούνμπεργκ»
Η Γκρέτα Τούνμπεργκ είναι η 16χρονη σήμερα σουηδή που «πυροδότησε» τον Αύγουστο του 2018 το παγκόσμιο κίνημα για το κλίμα. Αρχικά προβλήθηκε ως πρότυπο, και μέσα ενημέρωσης την αποθέωναν, για να φτάσει να προταθεί για το Νόμπελ Ειρήνης. Και ενώ επί μήνες είχε μόνο θετική προβολή, σταδιακά άρχισε να αμφισβητείται, να δέχεται επιθέσεις, να σχολιάζεται το ύφος της, το χαμόγελό της -ή η «έλλειψή» του- η έλλειψη επιστημονικής γνώσης της, να ερευνώνται τα κίνητρα και το «οικολογικό αποτύπωμα» της δράσης της, ή η «πολιτική της ορθότητα». Γεγονός είναι ότι συστημικά μέσα ενημέρωσης προέβαλαν από την αρχή την ατομική διαμαρτυρία μιας σουηδής μαθήτριας παρότι συχνά επιλέγουν να μην προβάλλουν πολύ μαζικότερες. «Ένα κορίτσι μόνο ενάντια στο σύστημα», ήταν περίπου η κωδικοποίηση της είδησης, που, σε αυτή της τη μορφή, δεν ήταν καθόλου απειλητική και προσφερόταν ως θέαμα. Όμως, καμιά φορά, είναι «η στιγμή», ένα πρόσωπο ή γεγονός, που χρειάζεται για να πυροδοτήσει μια συλλογική δράση, εκφράζοντας το «πνεύμα της εποχής» -αυτό που ζυμώνεται, χωρίς να φαίνεται. Και εδώ, το ζήτημα δεν είναι η ίδια η 16χρονη ακτιβίστρια, αλλά αυτό που έβαλε σε κίνηση -ηθελημένα ή άθελα. Έτσι, οι κινητοποιήσεις των μαθητών, κάθε Παρασκευή μεγάλωναν και αποκτούσαν τη δική τους «ζωή». Το κίνημα για την προστασία του περιβάλλοντος δυνάμωνε. Παράλληλα, άρχισε να συντελείται μια ποιοτική αλλαγή: λίγο πριν από το καλοκαίρι, οι μαθητές απευθύνθηκαν στους εργαζόμενους, σχεδιάζοντας μια συντονισμένη παγκόσμια δράση για τον Σεπτέμβριο. Και η υπόθεση άρχισε να παίρνει μια νέα διάσταση.
«Έναν χρόνο πριν, η Γκρέτα Τούνμπεργκ πυροδότησε το φαινόμενο της απεργίας για το κλίμα, με την πρώτη ατομική της απεργία. Αλλά πρόκειται για ένα θορυβώδες, πολυποίκιλο παγκόσμιο κίνημα εκατομμυρίων. Και τα καλύτερα έρχονται. Στις 20 Σεπτεμβρίου, εκατομμύρια θα αφήσουν τα σχολεία, τα σπίτια τους και τους χώρους εργασίας τους για να απαιτήσουν άμεση δράση για να σταματήσει η κλιματική κρίση. Αυτό θα πυροδοτήσει μια εβδομάδα κινητοποιήσεων, οδηγώντας σε μια δεύτερη παγκόσμια απεργία στις 27 Σεπτεμβρίου. Ένα κίνημα εκατομμυρίων γεννιέται. Αλλά αυτό το κίνημα για το κλίμα είναι πολύ μεγαλύτερο από τη Γκρέτα ή οποιοδήποτε μεμονωμένο άτομο. Για παράδειγμα, βλέπουμε μια άνευ προηγουμένου κινητοποίηση από εργαζόμενους και συνδικάτα», γράφει η ιστοσελίδα για το περιβάλλον 350.org.
Αυτό που μοιάζει να συμβαίνει είναι η συνειδητοποίηση από μεγάλο κομμάτι των νέων ότι οι «μικρές ατομικές δράσεις» δεν είναι αρκετές, και ότι χρειάζεται συλλογική δράση. Το γεγονός ότι απευθύνονται στα συνδικάτα και τους εργαζόμενους για στήριξη υποδηλώνει και μια αλλαγή στον τρόπο σκέψης τους. Ο ακτιβισμός κάθε είδους ανθεί, έγραφαν τον περασμένο Απρίλιο στην εφημερίδα Guardian μέλη του κινήματος βάσης Earth First, που υποστηρίζεται, μεταξύ άλλων, από τον Νόαμ Τσόμσκι και την οργάνωση Extinction Rebellion στη Βρετανία. Αλλά, συμπλήρωναν, «δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να τραβήξεις την προσοχή του κόσμου, και των ισχυρών, από μια γενική απεργία. Μια παλιά και αποτελεσματική στρατηγική, το ιερό δισκοπότηρο του ακτιβισμού. Και αυτές τις κρίσιμες ώρες, δεν υπάρχει αμφιβολία για το ότι μια γενική απεργία χρειάζεται περισσότερο παρά ποτέ. Το να σταματήσεις την παροχή εργατικού δυναμικού, θα αναγκάσει τις κυβερνήσεις και τους γίγαντες της βιομηχανίας να ακούσουν. Δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγεις τη συζήτηση όταν κινδυνεύουν να μειωθούν τα κέρδη και η παραγωγή έχει διακοπεί. Κάποιοι θα πουν ότι η εργατική κινητοποίηση φέρνει μεγάλη αναστάτωση. Αυτό ακριβώς είναι το νόημα. Το σύστημα που προκαλεί αυτή την κρίση, πρέπει να αναστατωθεί.»
Ο βαθμός ανταπόκρισης των ενήλικων, και των εργαζόμενων, είναι ένα ερωτηματικό. Μεγάλα συνδικάτα δηλώνουν ότι στηρίζουν τη δράση, χωρίς, πάντως, να κηρύσσουν απεργίες. Μεγάλες εταιρίες που προχωρούν κατά καιρούς σε δράσεις «εταιρικής ευθύνης», καλούνται να αποδείξουν αν, «ανησυχούν τόσο ώστε να παραβλέψουν την απώλεια παραγωγής, για μια κλιματική κινητοποίηση; Θα δεχτούν να μη δουλέψουν οι εργαζόμενοι;», όπως ρωτούσε το καλοκαίρι αρθρογράφος των Irish Times. Κανείς δε γνωρίζει πόσοι ενήλικες θα απεργήσουν. Εργαζόμενοι εταιριών ανακοινώνουν ότι δε θα εργαστούν, πιέζοντας τις επιχειρήσεις να πάρουν συγκεκριμένα μέτρα για το περιβάλλον, και, εφόσον δεν τους επιτρέψουν να λείψουν, λένε ότι θα κάνουν χρήση της κανονικής τους άδειας.
Μήπως το πραγματικό πρόβλημα, που οδηγεί σε μέρος των επιθέσεων, είναι η μη προβλεπόμενη εξέλιξη ενός νέου κινήματος;
«Είμαστε η αλλαγή που περιμέναμε»
Απεργία για το κλίμα σημαίνει ότι οι άνθρωποι παντού βγαίνουν από τα σπίτια τους, τα γραφεία τους, τα χωράφια τους, τα εργοστάσιά τους, διαβάζει κανείς στην ιστοσελίδα της κίνησης «Παγκόσμια Απεργία για το Κλίμα». «Όλοι πρέπει να διαταράξουν το ‘business as usual’. Σε έναν πλανήτη με τέτοιου μεγέθους ανισότητες, δε θα μπορέσουν όλοι να απεργήσουν ή να συμμετάσχουν. Αλλά μπορούμε όλοι να πάρουμε θέση και να κάνουμε τις φωνές μας να ακουστούν», γράφουν τα μέλη της «ομπρέλας» κινήσεων και συλλογικοτήτων.
«Η Παγκόσμια Απεργία για το Κλίμα είναι μια κοινή απάντηση από έναν ευρύ συνασπισμό ομάδων, κοινωνικών κινημάτων, μη κυβερνητικών οργανώσεων, συνδικάτων από όλο τον κόσμο. Αλλά αυτοί που τα χειρίζονται όλα αυτά είναι οι νέοι μέσα από τα δικά τους δίκτυα. Θα (μάθουμε να) στεκόμαστε πίσω. Θα αφήσουμε τους νέους στο κέντρο: αυτή δεν είναι μια ευκαιρία να αυξήσουμε τα μέλη μας, αλλά μια ιστορική στιγμή, με οδηγούς τους νέους.»
Ο λόγος, λοιπόν, σε αυτούς που -είναι σωστό να- στέκονται μπροστά με τον δικό τους τρόπο, μέσω της ανοιχτής επιστολής τον Μάιο, με τις υπογραφές 47 μαθητές από όλο τον κόσμο. Ζητώντας, αντί για λόγια, δράση.
«Δε μπορούμε να αποτρέψουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη μόνοι μας. Μαζί, στις 20 Σεπτεμβρίου, μπορούμε να εξαπολύσουμε μαζική αντίσταση.
Έχουν περάσει χρόνια συζητήσεων, αμέτρητες διαπραγματεύσεις, κενές συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή. Οι πολιτικοί γνωρίζουν για την κλιματική αλλαγή εδώ και δεκαετίες. Έχουν με τη θέλησή τους παραδώσει την ευθύνη τους για το μέλλον μας σε κυνηγούς του κέρδους, των οποίων η αναζήτηση για γρήγορο ρευστό απειλεί την ίδια την ύπαρξή μας. Μάθαμε ότι αν δεν αρχίσουμε να δρούμε για το περιβάλλον, κανένας άλλος δε θα κάνει την πρώτη κίνηση. Εμείς είμαστε η αλλαγή που περιμέναμε.
Αυτή, είναι η πρόσκλησή μας. Αρχίζοντας στις 20 Σεπτεμβρίου, ξεκινάμε μια εβδομάδα κλιματικής δράσης με μια παγκόσμια απεργία για το κλίμα. Ζητάμε από τους ενήλικες να ενωθούν μαζί μας. Πρόκειται για το πέρασμα γραμμών -να ξεσηκώνεται κανείς οπουδήποτε μπορεί να ξεσηκωθεί. Το ζήτημα δεν είναι να λέει κανείς ‘Ναι, αυτό που κάνουν τα παιδιά είναι σπουδαίο, αν ήμουν νέος θα πήγαινα μαζί τους’. Αυτό δε βοηθά, αλλά ο καθένας μπορεί και πρέπει να βοηθήσει. Σήμερα εμείς τα παιδιά πολεμάμε για τους εαυτούς μας, αλλά τόσοι πολλοί από τους γονείς μας είναι απασχολημένοι να συζητούν για το αν οι βαθμοί μας είναι καλοί ή όχι, ή μια νέα δίαιτα ή τι έγινε στο φινάλε του Game of Thrones -την ώρα που ο πλανήτης καίγεται.
Πρέπει να εξαπολύσουμε μαζική αντίσταση -έχουμε δείξει ότι η συλλογική δράση λειτουργεί. Πρέπει να κλιμακώσουμε την πίεση για να σιγουρευτούμε ότι η αλλαγή θα συμβεί, και πρέπει να την κλιμακώσουμε μαζί. Αυτή είναι η ευκαιρία μας -ενωθείτε μαζί μας αυτόν τον Σεπτέμβρη. Οι άνθρωποι έχουν υψώσει το ανάστημά τους στο παρελθόν για να απαιτήσουν δράση και να φέρουν την αλλαγή. Αν είμαστε πολλοί, έχουμε μια ευκαιρία. Αν μιας νοιάζει, πρέπει να κάνουμε περισσότερα από το να λέμε ότι μας νοιάζει. Πρέπει να δράσουμε. Αυτή δε θα είναι η τελευταία μέρα που θα βγούμε στους δρόμους, αλλά θα είναι μια νέα αρχή. Βασιζόμαστε σε εσάς.»
Οι επόμενες μέρες θα δείξουν τη δυναμική αυτού του νέου παγκόσμιου κινήματος. Και θα δώσουν σίγουρα χώρο για σκέψη: μπορούν όλα αυτά που ζητούν όσοι διαδηλώνουν, να γίνουν «εντός πλαισίου»; Αλλαγή κλίματος, ή αλλαγή συστήματος; Αυτή θα είναι η «επόμενη ιστορία».
www.ert.gr
Μάχη Μαργαρίτη